مطالعات فقه تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

2 مدرس حوزه علمیه قم

3 دانش‌آموخته سطح 4 جامعة المصطفی؟ص؟ العالمیة رشه فقه و اصول

چکیده

یکی از مسائل مهم فقهی که با زندگی اجتماعی گره خورده است، اشتغال زن در بیرون و به‌تبع آن، اختلاط با مردان در محیط کار است. این موضوع علاوه بر فقه، فضای تربیت را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ زیرا کار زن در خارج از خانه، فرایند تربیت فرزندان را تحت‌الشعاع قرار داده و لطمات عاطفی و روانی به فرزندان وارد می‌سازد؛ ازاین‌رو ممکن است اساس تربیت خانوادگی که زن به‌عنوان «مادر» نقشی محوری آن را ایفا می‌کند، دستخوش تغییرات نامطلوب بنیادین شود.
اسلام به‌طورکلی، اختلاط دو جنس مخالف _ درصورتی‌که همراه با خلوت مرد و زن نامحرم در فضایی که دیگری در آن نمی‌تواند رفت‌وآمد داشته باشد نباشد _ را منع نمی‌کند؛ ازاین‌رو به گمان برخی، لفظ اختلاط به معنای مزبور، اصطلاح جدیدی در فرهنگ اسلامی است. در مقابل برخی، اختلاط زن و مرد را به‌طور مطلق منع کرده و معتقدند بر اساس نصوص قرآنی و روایی، خروج زن از منزل و توقف در محل کار برای مدت طولانی، ممنوع است، زیرا معمولاً به اختلاط با نامحرمان منجر می‌گردد. نوشتار حاضر استنباط حکم فقهی اشتغال زن در فرض اختلاط با نامحرم و نیز اثرات تربیتی ناشی از کار زن در خارج از خانه را با روش تحقیق اجتهادی مورد بررسی قرار داده است. بررسی ادله، حاکی از آن است که مطلق اختلاط زن و مرد حرام نیست بلکه حرمت اختلاط بر فرض احتمال فتنه و وقوع در ورطه گناه، مترتب می‌گردد. همچنین اگر اشتغال زن، اثر سوئی در تربیت و رشد و تعالی کودکان به‌ویژه در سنین پایین داشته باشد، می‌توان به کراهت و در برخی مراتب به حرمت آن حکم نمود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Educational - Jurisprudential Study of Women's Employment

نویسنده [English]

  • Adel Al-Mazial 3

1

2

3 Doctor of Al-Mustafa International University, majoring in jurisprudence and principles

چکیده [English]

One of the important issues of jurisprudence that is related to social life is women's employment and their doing jobs outside their homes and, consequently, mixing with men in the workplace. This issue has also affected not only jurisprudence but also the atmosphere of education, because a woman's work outside the home overshadows the process of raising children causing emotional and psychological damage to them. Therefore, the basis of family upbringing, in which the woman plays a pivotal role as a "mother", may undergo fundamentally unfavorable changes.
Islam in general does not forbid the mixing of the two opposite sexes - unless a man and a woman accompany each other in a space where no one else can enter. Therefore, according to some, the word "mixing" in this sense is a new term in Islamic culture. On the other hand, some people absolutely forbid mixing of men and women and believe that according to Quranic texts and narrations, it is forbidden for a woman to leave home and stay at work for a long time because it usually leads to mixing with non-mahrams. The present article examines the jurisprudential ruling on female employment and women's being part of the workforce on the premise of mixing with non-mahrams as well as the educational effects of women's work outside the home using the ijtihad method of research. A study of the evidence suggests that the mixing of men and women, generally speaking, is not forbidden, but the prohibition of mixing is based on the assumption of the possibility of entailing an evil and falling into sin. Also, if a woman's employment has a negative effect on the upbringing, growth and nurture of children, especially at a young age, it can be ruled as reprehensible and in some cases it may even be considered as forbidden.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hijab
  • flaunting
  • women's work
  • educational jurisprudence
  • family jurisprudence
  • family education
منابع
1. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمد الطیب، عربستان سعودی، چاپ سوم، 1419ق.
1. ابن حبان، محمد بن حبان تمیمی، المجروحین من المحدثین والضعفاء و المتروکین، انتشارات الوعی، حلب _ سوریه، چاپ اول، 1396ق.
2. ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دار المعرفة، بیروت: چاپ دوم، 1379ق.
3. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، مؤسسه الرسالة، بیروت: چاپ دوم، 1420ق.
4. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، مؤسسه النشر الاسلامی، قم: چاپ دوم، 1363ش.
5. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، المطبعة الحیدریة، نجف اشرف، ‍1956 م.
6. ابن‌عابدین، محمدامین، حاشیه رد المحتار علی الدر المختار شرح تنویر الابصار فی فقه مذهب الإمام أبی حنیفة النعمان، دارالفکر، بیروت: چاپ اول، 1415ق.
7. ابن قدامة، عبدالله به احمد بن محمد، المغنی، انتشارات هجر للطباعه و النشر، قاهره، چاپ دوم، 1992 م.
8. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارالفکر _ دار الصادر، بیروت: چاپ سوم، 1414ق.
9. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، علل الشرائع، کتاب‌فروشی داوری، قم: چاپ اول، 1386ق.
10.ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامی، قم: چاپ اول، 1403ق.
11.ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم: چاپ دوم، 1413ق.
12.احدی، حسن و بنی جمال، شکوه سادات، روان شناختی رشد، نشر پردیس، تهران: چاپ اول، 1378ش.
13.احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، المکتبة الاسلامیه، قاهره، چاپ اول، 1430ق.
14.اسمیت، فیلی جی، فلسفه آموزش‌وپرورش، ترجمه سعید بهشتی، نشر نی، مشهد مقدس، چاپ اول، 137ش.
15.اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، ج1 (مبانی و پیش فرض‌ها)، مؤسسه فرهنگی و هنری اشراق و عرفان، قم: چاپ سوم، 1395ش.
16.الإمام یحیی، بن الحسین، کتاب الأحکام، تجمیع علی بن أحمد بن أبی حریصة، [بی جا]، چاپ اول، 1410ق.
17.امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، انجمن اولیا و مربیان، تهران: چاپ اول، 1373ش.
18.بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح بخاری، دار الطباعة العامرة، استانبول، 1401ق.
19.برقی، أحمد بن محمد بن خالد، المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، تهران: 1330ش.
20.بستان، حسین، اسلام وجامعه شناسی خانواده، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم: چاپ اول، 1383ش.
21.بهشتی، احمد، تربیت کودک در جهان امروز، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم: چاپ اول، 1377ش.
22.بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، انتشارات کیهان، تهران: چاپ اول، 1375ش.
23.ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره، سنن الترمذی، دارالفکر، بیروت: چاپ دوم، 1403ق.
24.جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم: نشر اسراء، چاپ نوزدهم، 1388ش.
25.جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح _ تاج اللغة و صحاح العربیة، دارالعلم للملایین، بیروت: چاپ اول، 1410ق.
26.حاجی ده آبادی، محمدعلی، درآمدی بر نام تربیتی اسلام، دفتر تدوین متون درسی مرکز جهانی علوم اسلامی، قم: 1372ش.
27.حاکم نیسابوری، أبی‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، دار المعرفة، بیروت: [بی‌تا].
28.حسینی سیستانی، سید علی، العبادات والمعاملات، المسائل المنتخبة، دفتر آیت الله سیستانی، قم: چاپ نهم، 1422ق.
29.حکیمی، محمدرضا، اعیان النساء، مؤسسة الوفاء، بیروت: چاپ اول، 1983م.
30.خینفر، حسین، کارآفرینی در نظام ارزشی، انتشارات اکرام، تهران: چاپ چهارم، 1385ش.
31.دارمی، عبدالله بن الرحمن بن الفضل، سنن الدارمی، چاپ الاعتدال، دمشق، چاپ اول، 1349ق.
32.دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، نشر دریا، تهران: چاپ اول، 1382ش
33.دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران: چاپ اول، 1372ش.
34.راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، دار العلم، لبنان و الدار الشامیة، سوریه، چاپ اول، 1412ق.
35.رشید رضا، حقوق النساء فی الإسلام، المکتب الإسلامی، بیروت: چاپ اول، 1984 م.
36.روحانی، سید محمد، المسائل المنتخبة، چاپخانه سپهر، قم: چاپ دوم، 1420ق.
37.زمخشری، جار الله محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل، چاپ مصطفی الحلبی، مصر، 1385ق.
38.زیبایی نژاد، محمدرضا، فمینیسم و دانش‌های فمینیستی، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، قم: چاپ اول، 1382ش.
39.سادات، محمدعلی، رفتار والدین با فرزندان، انجمن اولیا و مربیان، تهران: چاپ اول، 1372ش.
40.السباعی، مصطفی، المرأة بین الفقه و القانون، مؤسسة الرسالة، دمشق، چاپ اول، 1962م.
41.السرخسی، محمد بن احمد، المبسوط فی الفقه، مطبعة السعاده، قاهره، چاپ اول، 1324ق.
42.سید رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، المجمع العالمی لاهل البیت؟عهم؟، ] بی‌جا[، چاپ پنجم، 1431ق.
43.سید مرتضی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، مؤسسة النشر الإسلامی، قم: چاپ اول، 1411ق.
44.سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، نشر مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم: 1404ق.
45.شکوهی، غلامحسین، مبانی و اصول آموزش‌وپرورش، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد مقدس، چاپ سی و چهارم، 1394ش.
46.شمس‌الدین، محمدمهدی، مسائل حرجة فی فقه المرأة، المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر، بیروت: چاپ اول، 1996 م.
47.شوکانی، محمد بن علی، نیل الأوطار، دار الحدیث، مصر، چاپ اول، 1413ق.
48.شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول، دار الفضیله، ریاض، چاپ اول، 1421ق.
49.طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم: چاپ پنجم، 1417ق.
50.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران: چاپ سوم، 1372ش.
51.طبرسی، فضل بن حسن، مکارم الأخلاق، نشر شریف رضی، قم: چاپ چهارم، 1412ق.
52.طوسی (شیخ طوسی)، محمد بن حسن، الأمالی، دار الثقافه، قم: چاپ اول، 1414ق.
53.طوسی (شیخ طوسی)، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، دارالکتاب العربی، بیروت: چاپ دوم، 1400ق.
54.طوسی (شیخ طوسی)، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، دارالکتب الاسلامیه، تهران: چاپ چهارم، 1407ق.
55.الصباغ، د. لیلی، المرأة فی التاریخ العربی، وزارت فرهنگ و ارشاد ملی، دمشق، چاپ اول، 1975م.
56.عاملی (شیخ حر عاملی)، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا؟ع؟، قم: چاپ اول، 1418ق.
57.عقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، دار الکتب العلمیة، بیروت چاپ دوم، 1418ق.
58.عکبری (شیخ مفید)، محمد بن محمد نعمان، أحکام النساء، دار المفید، بیروت: چاپ دوم، 1414ق.
59.عمید، حسن، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر، تهران: چاپ سوم، 1369ش.
60.فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، نشر هجرت، قم: چاپ دوم، 1410ق.
61.القاسمی، ظاهر، نظام الحکم فی الشریعة و التاریخ الاسلامی، دار النفائس، بیروت: چاپ اول، 1978م.
62.قاضی المغربی، نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الاسلام، دار المعارف، مصر، 1383ق.
63.قرضاوی، یوسف، من هدی الاسلام، دار القلم للنشر و التوزیع، الکویت، چاپ پنجم، 1426ق.
64.قرطبی، محمد بن أحمد الأنصاری، الجامع لاحکام القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت: چاپ اول، 1405ق.
65.کاسانی، علاء الدین، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، دار الکتاب العربی، بیروت: چاپ اول، 1982، م.
66.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث للطباعة و النشر، قم: چاپ اول، 1429ق.
67.کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات _ الأشعثیات، مکتبة نینوی الحدیثة، تهران: چاپ اول، بی‌تا.
68.گراگیلیا، کارولین، فمینیسم در آمریکا، ترجمه معصومه محمدی، قم: نشر معارف، چاپ اول، 1385ش.
69.گروه نویسندگان (قضایا الشباب)، مجموع فتاوی اللجنة الدائمة بالسعودیة، بی نا، ریاض، 1427 ق؛
70.محمد بن عبدالله، ابن العربی، احکام القرآن، به کوشش محمدعلی البجاوی، دارالفکر، بیروت: 972 م.
71.محمدی، بیوک، «الگوهای فرهنگی خاموش»، مجله نامه علوم اجتماعی، شماره 7، زمستان 1373ش.
72.مصباح یزدی، محمدتقی و گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، تهران: چاپ دوم، 1391ش.
73.مصباح یزدی، محمدتقی، کار در نظام ارزشی اسلام، مجله کار و جامعه، شماره 8 و 9، 1374ش.
74.مصباح، علی و دیگران، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، انتشارات سمت، تهران: چاپ اول، 1374ش.
75.معین، محمد، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر، تهران: چاپ بیست و پنجم، 1388ش.
76.مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، نشر مدرسة امام علی بن ابی‌طالب، قم: چاپ اول، 1421ق.
77.منتظری، حسین‌علی، دراسات فی المکاسب المحرمة، نشر تفکر، قم: چاپ اول، 1415ق.
78.المودودی، ابوالأعلی، الحجاب، دارالفکر العربی، کویت، چاپ اول، بی‌تا.
79.المودووی، ابوالأعلی، حقوق الزوجین، ترجمة أحمد إدریس، مکتبه القرآن، بیروت: 1407ق.
80.موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، مبانی العروة الوثقی کتاب النکاح، منشورات مدرسة دار العلم، قم: چاپ اول، 1404ق.
81.موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، انتشارات داوری، قم: چاپ اول، 1377ش.
82.نوبخت، محمدباقر، اقتصاد کار، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران: چاپ سوم، 1392ش.
83.نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، نشر مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، بیروت: چاپ اول، 1408ق.
84.نووی، یحیی بن شرف، المجموع، دارالفکر، بیروت: 2010 م.
85.نیشابوری، مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری، الجامع الصحیح، دارالفکر، بیروت: 1424ق.
86.وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه، الموسوعه الفقیه، نشر ذات السلاسل، کویت، چاپ دوم، 1410ق.
87.هیثمی، علی بن أبی‌بکر، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، دار الکتب العلمیة، بیروت: چاپ اول، 1408ق.