نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• اسحاق اکبری

جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع امین، موسسه عالی علوم انسانی، دانشکده روانشناسی تربیتی، گروه علوم تربیتی

چکیده

انگیزش، یکی از مؤلفه‌های بنیادین در فرآیند تربیت به شمار می‌رود که نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت‌دهی رفتارهای یادگیری، رشد شخصیت و دستیابی به اهداف تربیتی ایفا می‌کند. از آنجا که رویکردهای مختلف روان‌شناختی و دینی، برداشت‌های گوناگونی از منشأ و سازوکار انگیزش دارند، پژوهش حاضر با رویکردی تطبیقی به بررسی و تحلیل مؤلفه‌های انگیزشی در دو چارچوب نظریِ تربیت اسلامی و روان‌شناسی انسان‌گرا می‌پردازد. روان‌شناسی انسان‌گرا، به‌عنوان یکی از جریان‌های تأثیرگذار در روان‌شناسی معاصر، بر ارزش‌های انسانی همچون آزادی، خودمختاری، خودشکوفایی و پاسخ‌گویی به نیازهای عاطفی، وجودی و شناختی انسان تأکید دارد و بر این باور است که تربیت باید بستر تحقق «خود اصیل» را فراهم آورد. در مقابل، تربیت اسلامی مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی، فطرت الهی، اراده آزاد و گرایش انسان به کمال و قرب الهی است و بر جهت‌دهی انگیزه‌ها به‌سوی اهداف متعالی تأکید دارد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که: مؤلفه‌های فرایند انگیزش در تربیت اسلامی و روان‌شناسی انسان‌گرا کدام‌اند و وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها چیست؟ یافته‌ها حاکی از آن است که هر دو رویکرد، بر اهمیت انگیزش در فرآیند تربیت تأکید دارند؛ با این تفاوت که در هدف نهایی، منشأ انگیزه‌ها، نقش معلم، روش‌های برانگیختن و ارزیابی تربیت، اختلاف‌های بنیادینی میان آن‌ها مشاهده می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تربیت اسلامی با تکیه بر ابعاد فطری و غایتمند انسان، از ظرفیت بی‌بدیلی برای ایجاد، تقویت و هدایت انگیزش‌های پایدار برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

• انگیزش تربیتی
• تربیت اسلامی
• روان‌شناسی انسان‌گرا
• فطرت الهی
• خودشکوفایی
• هدف‌مندی تربیت
• رویکرد تطبیقی
• انگیزش پایدار

موضوعات

• وظائف مربیان در تربیت

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Motivational Components in Islamic Education and Humanistic Psychology

نویسنده [English]

• Es-haq Akbari

Humanities Center of Al-Mustafa Al-Alamiya University, Faculty of Educational Psychology, Department of Educational Sciences

چکیده [English]

Motivation, as a fundamental component of the educational process, plays a pivotal role in shaping learning behaviors, nurturing personality, and fostering inner growth. This comparative study analyzes the motivational components within the frameworks of Islamic thought and humanistic psychology. In the Islamic educational paradigm, motivation is rooted in innate divine nature (fitrah), the human inclination toward absolute perfection, and the intrinsic desire for nearness to God. It emphasizes transcendent values, purposeful existence, and ethical responsibility. In contrast, the humanistic approach—represented by theorists such as Maslow and Rogers—defines motivation in terms of autonomy, self-actualization, and the fulfillment of cognitive, emotional, and experiential needs. The findings indicate that although both perspectives underscore the foundational role of motivation in education, they diverge significantly in the nature of motives, the ultimate goals of education, and the criteria for evaluating its success. The results highlight the unique capacity of Islamic education to foster deep, sustainable, and value-oriented motivation, thereby directing the learner toward spiritual excellence, moral development, and social responsibility.

کلیدواژه‌ها [English]

• Educational motivation
• Islamic education
• Humanistic psychology
• Divine nature (Fitrah)
• Self-actualization
• Purposeful education
• Comparative approach
• Sustainable motivation