نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم و مدرس جامعة المصطفی
2 العالمیة، مشهد، ایران.
3 مدرس سطح عالی حوزه علمیه خراسان، مشهد، ایران.
4 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری، مشهد، ایران
چکیده
خانواده از بنیان‌های اساسی جامعه اسلامی است که حفظ آن اهمیت فراوان دارد. گاهی در میان خانواده تعارضاتی پیش می‌آید که از دیرباز توصیه‌های اخلاقی نسبت به‌گذشت و مدارا در متون دینی ملاحظه می‌شود. اما سوال مهم در این‌جا وجود دارد که در آثار فقهی گذشته به‌آن اشاره‌ای نشده است. آیا فقه امامیه برای افراد خانواده در این تعارضات، وظیفه‌ای فقهی مشخص کرده است؟ باید برای حل این مساله، مسایل دیگری مانند بحث ضرر، اقسام ضرر، تعارض ضررها و تزاحم به‌عنوان مبانی بحث مورد بررسی قرار گیرد. این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی به‌بررسی ادله و نظریات فقها به‌کشف وظیفه شرعی افراد با تأکید بر وظیفه پدر نسبت به‌تربیت فرزند پرداخته و تکلیف فقهی را معین کرده‌است. صورت‌های مختلفی در مساله وجود دارد که می‌توان از تعارضات ناشی از مسایل دینی، اختلاف سلایق و تعارضات منجر به‌تضییع حقوق دیگران را نام برد.
واژگان کلیدی: تربیت فرزند، تزاحم، خانواده، وظیفه شرعی، وظیفه پدر
خانواده از بنیان‌های اساسی جامعه اسلامی است که حفظ آن اهمیت فراوان دارد. گاهی در میان خانواده تعارضاتی پیش می‌آید که از دیرباز توصیه‌های اخلاقی نسبت به‌گذشت و مدارا در متون دینی ملاحظه می‌شود. اما سوال مهم در این‌جا وجود دارد که در آثار فقهی گذشته به‌آن اشاره‌ای نشده است. آیا فقه امامیه برای افراد خانواده در این تعارضات، وظیفه‌ای فقهی مشخص کرده است؟ باید برای حل این مساله، مسایل دیگری مانند بحث ضرر، اقسام ضرر، تعارض ضررها و تزاحم به‌عنوان مبانی بحث مورد بررسی قرار گیرد. این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی به‌بررسی ادله و نظریات فقها به‌کشف وظیفه شرعی افراد با تأکید بر وظیفه پدر نسبت به‌تربیت فرزند پرداخته و تکلیف فقهی را معین کرده‌است. صورت‌های مختلفی در مساله وجود دارد که می‌توان از تعارضات ناشی از مسایل دینی، اختلاف سلایق و تعارضات منجر به‌تضییع حقوق دیگران را نام برد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Juridical Analysis of the Conflict of Family Educational Duties, Emphasizing the Father's Responsibilities Towards the Child
نویسندگان [English]
- حسن دلاوری 1 2
- kazem ebrahimzadehbkhtabad 3
- reihaneh kohansal 4
1 Teacher at the Advanced Level of Qom Seminary and Instructor at Al-Mustafa International University, Mashhad, Iran
2
3 Teacher at the Advanced Level of Khorasan Seminary, Mashhad, Iran
4 Master's student in Jurisprudence and Criminal Law, Shahid Motahari University
چکیده [English]
The family is one of the fundamental foundations of Islamic society, and its preservation is of great importance. Conflicts sometimes arise within families, and moral recommendations regarding forgiveness and tolerance have been observed in religious texts for a long time. However, an important question exists that has not been addressed in past jurisprudential works: Does Imamite jurisprudence specify a particular duty for family members in these conflicts? To resolve this issue, other matters such as the discussion of harm, types of harm, conflict of harms, and interference should be examined as the basis of the discussion. This research, using analytical and descriptive methods, investigates the evidence and opinions of jurists to uncover the religious duty of individuals, emphasizing the father's duty towards the upbringing of the child, and determines the legal obligations. Various scenarios exist in this matter, including conflicts arising from religious issues, differences in opinions, and conflicts leading to the violation of others' rights.
کلیدواژه‌ها [English]
- Child upbringing
- conflict
- family
- religious duty
- father's duty
* قرآن کریم.
- ابن أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی‌الحدید، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، 1404ق.
- ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، قم، بی‌نا، 1413ق.
- ابن‌ادریس حلى، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به‌جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
- ابوزهره، محمد، الاحوال الشخصیه، قاهره، دارالفکر العربی، بی‌تا.
- اشرفی، مصطفی، درس خارج فقه، 15/09/1395، قابل دسترسی در پایگاه:
https://eshia.ir/feqh/archive/text/ashrafi/feqh/95/950915/
- انصاری، مرتضی، رسایل الفقهیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1414ق.
- انصاری، مرتضی، فرائد الأصول، قم، بی‌نا، 1428ق.
- بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، محقق:محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم، نشر الهادی، 1377ش.
- بحرالعلوم، محمد بن محمد تقى، بلغة الفقیه، تهران، منشورات مکتبة الصادق، 1403ق.
- بهشتی، احمد، خانواده در قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1377ش.
- جوهری، اسماعیل، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، 1376ش.
- حائرى، سیدعلى بن محمد طباطبایى، ریاض‌المسایل، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
- حلی، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، 1342ش.
- خرازى، محسن، عمدة الأصول، قم، مؤسسه در راه حق، 1422ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، مقرر:محمد اسحاق فیاض، قم، دارالهادی للمطبوعات، 1417ق.
- خویی، سیدابوالقاسم، دراسات فی علم الأصول، قم، بی‌نا، 1419ق.
- روحانی، محمد، منتقی‌الاصول، قم، دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1413ق.
- سبزوارى، سید عبدالأعلى، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنارف، 1413ق.
- سیفی مازندرانی، علی اکبر، المبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه، قم، بی‌نا، بی‌تا.
- شفتی بیدآبادی، محمدباقر بن محمدتقی، مطالع‌الانوار، اصفهان، مکتبة مسجد سید اصفهان، 1409ق.
- شکوهی، محسن؛ شهاییان، آمنه؛ پرند، اکرم؛ روان‌شناسی خانواده، تهران، تیمورزاده، 1398ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، محقق:مؤسسه النشر الاسلامى التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410ق.
- شهیدثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
- شهیدی، مهدی، مسئولیت مدنی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1366ش.
- شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، الامالی، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
- صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه المرتضی العالمیه، 1412ق.
- صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، مقرر:سید محمود هاشمی شاهرودی، بی‌جا، بی‌نا، 1384ش.
- صفایی، حسین؛ امامی، اسدالله؛ مختصر حقوق خانواده، تهران، بنیاد حقوقی میزان، ۱۳۸۳ ش.
- طباطبایی حکیم، سید محمد سعید، مسایل معاصره فی فقه القضاء، نجف، دارالهلال، 1427ق.
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، 1412ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، قم، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، قم، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
- طوسى، محمد بن حسن، رجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه، 1373ش.
- طوسى، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، قم، مکتبه محقق طباطبایی، 1420ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، محقق:رسولى محلاتى، سید هاشم، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ش.
- غروی اصفهانی، نهایة‌الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت، موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، 1429ق.
- فاضل موحدی لنکرانى، محمد، اصول فقه شیعه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381ق.
- فقیه، یوسف، الاحوال الشخصیه فی فقه اهل البیت علیهم‌السلام، بیروت، دارالاضواء، 1368ش.
- قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، محقق:ضیاءالدین علامه، بی‌نا، اسماعیلیان، 1364ق.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی الزام‌های خارج از قرارداد ضمان قهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،1374.
- کاتوزیان، ناصر، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران، بنیاد حقوقی میزان، ۱۳۸۷ش.
- کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران:دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
- گیدنز، آنتونی، تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نشر نی، 1386ش.
- لنگرودی، سیدمرتضی، الرسایل الثلاث، قم، مطبعة الاسلام، 1380ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور، 1406ق.
- مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، قم، دارالکتب الاسلامیه مطبعه خورشید، بی‌تا.
- محقق حلى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسایل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعدفقه بخش مدنی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، تحکیم خانواده، مترجم:حمید رضا شیخی. قم: مؤسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، 1389ش.
- مطهری، مرتضی، اسلام و نیازهای زمان، قم، انتشارات صدرا، 1383ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثاراستاد شهید مطهری، تهران، صدرا، 1384ش.
- مطهری، مرتضی، یادداشت استاد شهید مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1378ش.
- مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1370ش.
- معرفت، محمدهادی، تعلیق و تحقیق عن امهات مسایل القضا، بی‌جا، بی‌نا، 1425ق.
- مقدس‌اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، مصحح حسین یزدی، مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب، 1370ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، جمعی از فضلاء مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1377ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، پیام قرآن، 1386ش.
- نایینی، محمد حسین، فوائدالاصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1376ش.
- نراقی، محمد، مشارق الاحکام، محقق:سید حسین وحدتی شبیری، قم، مؤتمر المولى مهدی النراقی، 1422ق.
- نجاشی، احمد بن على، رجال نجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه، 1365ش.
هریس، روبی، لک‌لکی در کار نیست، ترجمه حسام حسین‌زاده، نشر الکترونیک پونل، 1395ش.
)