نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علمی فقه و اصول، سطح 4حوزه علمیه قم، قم،ایران
2 دانشجوی دکتری و سطح 3 حوزه علمیه قم، قم، ایران
چکیده
پس از انقلاب اسلامی، پرسش‌های فراوانی پیرامون حکومت اسلامی و اقدامات آن در مقابل مسایل اجتماعی مطرح شده است و اکنون نیز ادامه دارد. یکی از این پرسش‌ها، در بارۀ مشروعیت اقدامات حکومت در مورد تربیت دینی مردم است. آیا برنامه‌ریزی و مدیریت «تربیت دینی» از منظر فقه، مشروع است و ادلۀ فقهی مبنی بر مشروعیت آن وجود دارد؟ در این نوشتار با روی‌کرد فقهی و با استناد به‌منابع کتابخانه‌ای و بر اساس شیوۀ اجتهادی شیعه، ادلۀ مشروعیت و عدم مشروعیت اقدامات حکومت در حوزۀ تربیت دینی بررسی خواهد شد. حاصل این است که بر خلاف کسانی که اقدام حکومت در حوزۀ تربیت دینی را مخالف سیرۀ پیشوایان دینی دانسته و این کار را فاقد دلیل شرعی دانسته‌اند، اقدامات حکومت در این حوزه، نه‌تنها مشروع است، بلکه از جمله تکالیف شرعی نهادهای حکومتی است. این حکم مستند به‌قواعد فقه تربیتی و ادلۀ خاص اعم از آیات و روایات است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Legitimacy of Government Actions in the Field of Religious Education
نویسندگان [English]
- sa mehrabi 1
- Hisein Fazeli 2
1 Department of Jurisprudence and Principles, Level 4, Qom Seminary, Qom, Iran
2 PhD Student and Level 3 Qom Seminary, Qom, Iran.
چکیده [English]
After the Islamic Revolution, numerous questions have arisen regarding the Islamic government and its actions concerning social issues, and these questions continue to this day. One of these questions pertains to the legitimacy of government actions regarding the religious education of the people. Is the planning and management of "religious education" legitimate from a jurisprudential perspective, and are there jurisprudential arguments supporting its legitimacy? This paper adopts a jurisprudential approach and, based on library resources and the Shiite interpretative method, examines the arguments for and against the legitimacy of government actions in the field of religious education. The findings indicate that contrary to those who consider government action in the field of religious education to be against the practices of religious leaders and lacking legal justification, such actions are not only legitimate but are also among the religious obligations of governmental institutions. This ruling is supported by the principles of educational jurisprudence and specific evidence, including verses and narrations.
کلیدواژه‌ها [English]
- Religious education
- government
- rulers
- educational jurisprudence
- legitimacy
* قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
* نهج‌البلاغۀ، ترجمه ناصر مکارم شیرازی
- آمدی، عبدالواحد، غررالحکم، چاپ اول، تهران، 1410ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال، دوم، قم:دارالشریف الرضی، 1406ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، اول، قم:داوری، 1385.
- 4. ابن فهد حلّی، احمد بن محمد، عدة الداعی، اول، تهران، 1407ق.
- اراکی، محسن، نظریة الحکم فی الإسلام، اول، قم:مجمع الفکر، 1425ق.
- اردبیلی، احمد، زبدة البیان، اول، تهران:مرتضویه، بی‌تا.
- ازهری، محمد، تهذیب اللغة، اول، بیروت:داراحیاء التراث، 1421ق.
- امام خمینی، روح‌الله،صحیفه امام، اول، تهران:نشر آثار امام خمینی، 1378.
- انصاری، ابن منظور، لسان العرب، سوم، بیروت:دار الفکر، 1414ق.
- انصاری، قدرت‌الله، موسوعة احکام الأطفال، اول، قم:مرکز فقهی ائمه اطهار، 1429ق.
- اعرافی، علی‌رضا، فقه تربیتی، سوم، قم:اشراق و عرفان، 1395.
- اعرافی، علی‌رضا، قواعد فقه، اول، قم:اشراق و عرفان، 1393.
- بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، اول، قم:الهادی، 1377.
- بحرالعلوم، محمد، بلغة الفقیه، چهارم، تهران:مکتبة الصادق، 1362.
- بلاذری، احمدبن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارالکتاب‌های العلمیة، 1412ق.
- جمعی از پژوهش‌گران، موسوعة الفقه الاسلامی، اول، قم:مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1423ق.
- جوهری، اسماعیل، الصحاح، اول، تهران:امیری، 1369.
- حسینی‌نژاد، سیدعلی، تربیت فرزند، سیزدهم، قم:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
- حرانی، ابن شعبة، تحف العقول، دوم، قم:جامعه مدرسین، 1363.
- حرّ عاملی، محمّد بن حسن، تفصیل وسایل الشیعة، سوم، قم: آلالبیت، 1416ق.
- حلبی، ابن زهره، غنیة النزوع، اول، قم:مؤسسه امام صادق(ع)، 1417ق.
- حلی، ابن‌ادریس، السرائرالحاوی‌لتحریرالفتاوی، اول، قم:جامعه مدرسین، 1410ق.
- حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، اول، قم:مؤسسه آل البیت، 1414ق.
- حلّی، فاضل مقداد، التنقیح الرائع، اول، قم:کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق.
- حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، سوم، قم:دارالتفسیر، 1374.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، اول، قم:آل البیت، 1371.
- خراسانی، محمد کاظم، کفایة الأصول، اول، قم:آل البیت، 1409ق.
- خویی، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخویی، اول، قم:إحیاء الآثار الإمام الخویی، 1418ق.
- دهخدا، علی اکبر، فرهنگ متوسط دهخدا، دوم، تهران:دانشکده ادبیات، 1390.
- راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، اول، بیروت:دارالقلم، 1412ق.
- راوندی، سعید بن هبه‌الله، فقه القرآن، دوم، قم:کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1405ق.
- زبیدی، محمد، تاج العروس، اول، بیروت:دارالفکر،1414ق.
- سبحانی، جعفر، المبسوط فی أصول الفقه، دوم، قم:موسسۀ امام صادق، 1396.
- سبزواری، عبدالأعلی، مهذّب الأحکام، چهارم، قم:سبزواری، 1413ق.
- سروش، عبدالکریم، مدارا و مدیریت مؤمنان، کیان، (شماره21)، 1373.
- شریعتی، روح‌الله، قواعد فقه سیاسی، دوم، قم:پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1393.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت:دارالتراث، 1410ق.
- _______، موسوعة الشهید الأول، اول، قم:احیاء التراث، 1430ق.
- شهید ثانی، زین الدین، الروضةالبهیة فی شرح اللمعة‌الدمشقیة، قم:مکتب‌های داوری، 1410ق.
- صاحب جواهر، محمد حسن، جواهرالکلام، هفتم، بیروت:دارإحیاء التراث، بی‌تا.
- صادق‌زاده قمصری، علی‌رضا، جستاری در حدود مسئولیت دولت اسلامی در دوران معاصر براساس کلام و سیره امام علی(ع)، پژوهش‌های تربیت اسلامی، (شماره4)، 1379.
- صدر، محمدباقر، بحوث فی‌علم‌الأصول، اول، قم:مجمع‌العلمی للشهید الصدر، 1405ق.
- صدر، محمدباقر، دروس فی علم الأصول، دوم، قم:مجمع الفکر، 1419ق.
- صیمری، مفلح، غایة المرام، اول، بیروت:دارالهادی، 1420ق.
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دوم، بیروت:الاعلمی، 1390ق.
- طباطبایی، علی، ریاض المسایل، اول، قم:آل البیت، 1418ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، سوم، تهران:ناصر خسرو، 1372.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، سوم، تهران:مرتضوی، 1375.
- طوسی، محمد حسن، الخلاف، اول، قم:جامعة المدرسین، 1407ق.
- طوسی، محمد حسن، الفهرست، نجف، رضویة، بی‌تا.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، دوم، قم:هجرت، 1409ق.
- فیض کاشانی، محسن، الوافی،اول، اصفهان:کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، 1406ق.
- کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی،چهارم، تهران:دارالکتاب‌های الاسلامیه، 1363.
- مازندرانی، ملاصالح، شرح کافی، اول، تهران:اسلامیة، 1382.
- مجلسی، محمّد باقر، بحارالانوار، سوم، بیروت:داراحیاء التراث، 1403ق.
- مجلسی، محمّد باقر، مرآة العقول، دوم، تهران:إسلامیة، 1404ق.
- محمّدی‌ری‌شهری، محمّد، سیاست‌نامه امام علی(ع)، دوم، قم:دارالحدیث، 1390.
- مراغی، عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، دوم، قم:جامعه مدرسین، 1417ق.
- مصباح‌یزدی، محمدتقی، حکیمانه ترین‌حکومت، اول، قم:مؤسسه‌امام‌خمینی، 1394.
- معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، سوم، قم:اسماعیلیان، 1365.
- مفید، محمد بن نعمان، المقنعة، دوم، قم:جامعه مدرسین، 1410ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام، اول، قم:مدرسه امام علی بن‌ابی‌طالب، 1388.
- منتظری، حسینعلی، مبانی فقه حکومت اسلامی، اول، قم:کیهان، 1367.
- موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود والتعزیرات، دوم، قم:دانشگاه مفید، 1427ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، اول، قم:نشر اسلامی، 1407ق.
- نراقی، احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، اول، قم:آل البیت، 1415ق.
- نصرتی، شعبان، میدان‌های‌معنایی‌در کاربست قرآنی، اول، قم:دارالحدیث، 1396.
68. یعقوب، امیل، المعجم المفصل، اول، بیروت، 1425ق
)