نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی جامعة المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، قم، ایران
2 عضو هیأت علمی جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.
3 استاد درس خارج حوزه علمیه قم، قم، ایران.
چکیده
قواعد فقهی، از مبادی دانش فقه هستند که نقشی مهمی در استنباط احکام فقهی دارند و احکام آن دسته از مسائل فقهی که دلیل معتبری درباره آن‌ها وارد نشده است را، می‌توان به کمک این قواعد استنباط نمود. یکی از این قواعد، قاعده وقایه یا صیانت است که بیشتر در خلال مباحث فقه تربیتی تکون و انسجام یافت. مفاد این قاعده، وجوب حفاظت از خود و خانواده، نسبت به مقدمات عذاب اخروی است. سؤال اصلی نوشتار حاضر، این است که آیا می‌توان این قاعده را از خلال ادله قرآنی و روایی، اثبات نموده و کاربرد آن در ساحات فقه تربیتی نمایان ساخت؟ این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای ـ اسنادی، تلاش دارد این قاعده را واکاوی نموده و مفاد، مدارک و مستندات و دلالت‌های تربیتی این قاعده را، بررسی نماید. از مهم‌ترین نتایج پژوهشی، می‌توان به «اثبات قاعده بودن وقایه بر اساس سه شاخص کلیت، قابلیت اثبات و تطبیق؛ وجوب کفایی وقایه فرزندان در فرایند تربیت؛ مرزبندی قاعده وقایه با دیگر قواعد، به‌ویژه امربه معروف و نهی از منکر در سه حیطه دامنه و قلمرو، مخاطب و کاربرد به عنوان قاعده مستقل وقایه» اشاره نمود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Jurisprudential Study of the Principle of Waqiyah and Its Application in Educational Jurisprudence
نویسندگان [English]
- Hassan Moslemi 1
- Seyed Kamal Hosseini 2
- Alireza Arafi 3
1 Student at Al-Mustafa International University, Higher Education Complex of Jurisprudence
2 Faculty Member at Al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Professor of Advanced Studies at Qom Seminary, Qom, Iran
چکیده [English]
Jurisprudential principles are foundational elements of Islamic jurisprudence that play a significant role in deriving legal rulings. Issues in Islamic jurisprudence that lack credible evidence can be inferred using these principles. One such principle is the principle of Waqiyah (protection or preservation), which has gained prominence within the discussions of educational jurisprudence. The essence of this principle is the obligation to protect oneself and one's family from the precursors of divine punishment in the hereafter. The main question of this paper is whether this principle can be established through Quranic and narrational evidence, and how its application in the realm of educational jurisprudence can be demonstrated. This research employs a descriptive-analytical method and utilizes library and documentary data collection techniques to explore this principle and examine its implications, documentation, and educational significances. Among the most important findings of this study are: establishing the principle of Waqiyah based on three criteria: generality, provability, and applicability; the collective obligation of Waqiyah for children in the educational process; and delineating the principle of Waqiyah from other principles, especially the command to do good and the prohibition of wrongdoing, in terms of scope, audience, and application as an independent principle.
کلیدواژه‌ها [English]
- preservation
- principle of guardianship
- command to do good and prohibition of wrongdoing
- educational realm
- rational practice
* قرآن کریم
- ابن سیده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۳۶۷ق.
- ابن قیم الجوزیة، محمد بن أبی بکر، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، بیروت، دار ابن حزم، ٢٠١٩م.
- اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، ج1، تحقیق و نگارش سید نفی موسوی، قم، مؤسسه اشراق و عرفان، 1391ش.
- آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسۀ آل البیت :، 1409 ق.
- آل سعدی، عبد الرحمن بن ناصر، تیسیر اللطیف المنان، عربستان، وزارة الأوقاف والإرشاد، 1422ق.
- توسلی، محمد حسن، محمد امین صادقی، «مقاله آموزه‌های اسلامی پیشگیری از جرم»، نشریه بصیرت و تربیت اسلامی، 1394ش.
- جاویدی، مجتبی، تفسیر موضوعی قرآن کریم با رویکرد حقوقی، تهران دفتر نشر معارف، 1400 ش.
- جرجانی، میر سید شریف، التعریفات، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1370ش.
- حاجی ده‌آبادی، محمدعلی، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، دفتر تدوین متون درسی مرکز جهانی، قم، 1372 ش.
- داوودی، محمد، تربیت دینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386ش.
- راغب، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم، 1413ق.
- سید سابق، فقه السنة، بیروت، دار الکتاب العربی، 1977 م.
- شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، علل الشرائع، قم، کتابفروشى داورى، 1386 ق.
- صادقیان، احمد، قرآن و بهداشت روان، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، 1387 ش.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
- عبد الباقی، محمد فواد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره دار الکتب المصریه، 1364 ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری، نضدالقواعد، قم، کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی، 1403 ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، بیروت، دار و مکتبۀ الهلال، بی تا.
- کاردان، علیمحمد، «اصول و قواعد اساسی در تربیت اجتماعی»، فصلنامه پژوهشهای تربیت اسلامی (ویژه تربیت اجتماعی)، شماره 1، زمستان 1384ش.
- کریمی یزدی، حسن، آثار شگفت انگیز نماز در پیشگیری و درمان بیماری‌ها، تهران، انتشارات سنابل، 1385ش.
- کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
- مجتبی، جاویدی، زیر نظر محسن قرائتی، تفسیر موضوعی قرآن کریم با رویکرد حقوقی، ص2013م.
- محقق داماد یزدى، سید مصطفى، قواعد فقه، تهران، نشر علوم اسلامى، تهران، چاپ هشتم، 1379ش
- مصطفوى، محمد کاظم، القواعد الفقهیه، قم، مؤسسه نشر اسلامى، ۱۴۲۹ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران انتشارات، صدرا، چاپ دوم، 1374ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، مدره الامام علی بی ابیطالب(ع)، 1427 ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، سلسلة القواعد الفقهیه، قم انتشارات کتابخانه صدر، 1399ش.
- نائینی، محمد حسین، أجود التقریرات، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1376ش.
- نجفی، محمد بن حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی تا.
- الهُنائی، علی بن حسن، المُنَجَّد فی اللغة، قم، مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387ش.
یزدی، سید محمد کاظم، العروۀ الوثقی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ق.
)