نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)- قزوین- ایران
2 موسسه آموزش عالی معصومیه قم، قم، ایران
چکیده
منظومه فکری اسلام برای دست‌یابی به‌تمدن اسلامی که بستر تربیت اسلامی انسان‌هاست، شامل سه حوزه معرفتی، ارزشی و کنشی است که در این راستا، لازم است برخی واژگان کلیدی در این منظومه تربیتی، در قالب گزاره‌های فقه تربیتی بیان شوند تا مسیر پیش رو را برای مکلف، اعم از مجتهد و مقلد یا مربی و متربی در هر نظام تربیتی روشن کند. بر همین اساس، این پژوهش با روش تحلیل محتوا و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDAI 2020 در پی پاسخ به‌این سؤال است که معنای ورع در روایات، چه تأثیری بر مؤلفه‌های نظام تربیتی؛ یعنی مربی، متربی، اهداف تربیت و روش‌های تربیتی در نظام معرفتی فقه تربیتی دارد؟
ورع، به‌عنوان یک هدف میانی در فقه تربیتی، ابتدا باید وصفِ رفتار و سپس صفتِ مربی باشد تا پس از آن با اجرای روش‌های مختلف تربیتی، مانند تبشیر و انذار از طریق بیان آثار ورع، به‌کارگیری تشبیهات ورع، پیوند ورع با محبت پیامبر (ص) و ائمه (ع)، معرفی مصادیق ورع در روایات، ارائه تصویری روشن از ورع با استفاده از سایر واژگان یا مفاهیم و تربیت عملی، وصفِ رفتار و سپس صفتِ تربیتی متربی شود، زیرا فقه تربیتی در پی شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در هدایت و تعلیم‌وتربیت است و در نتیجه این فرایند، ثابت خواهد شد که اکتساب ورع، تکلیف مکلفِ مربی و متربی یا مکلفِ مجتهد و مقلد است تا تحقق اهداف عالیه حکم‌رانی متعالی و در نهایت، دست‌یابی به‌تمدن اسلامی ممکن شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Status of Taqwa in Educational Jurisprudence; A Content Analysis of Hadith on Taqwa
نویسندگان [English]
- Mohaddeseh moeinifar 1
- samaneh zarei 2
1 Theology and Islamic thought (Islamic jurisprudence and fundamentals of Islamic law) Faculty of Islamic Sciences and Researches Imam Khomeini International University (IKIU) Qazvin Iran
2 Masumieh Qom Institute of Higher Education, Qom, Iran
چکیده [English]
Islam’s intellectual system for achieving an Islamic civilization, which is the basis for the Islamic upbringing of individuals, comprises three areas: knowledge, values, and actions. In this regard, it is necessary that certain key words in this educational system are expressed in the form of propositions of educational jurisprudence to clarify the path for the obligated person, whether mujtahid (independent jurist) or muqallid (follower), or educator and educated in any educational system. Based on this, this research, using a content analysis method and the MAXQDA 2020 software, seeks to answer the question of how the meaning of taqwa in the hadiths affects the components of the educational system; namely, the educator, the educated, the goals of education, and the educational methods within the epistemological framework of educational jurisprudence.
Taqwa, as an intermediate goal in educational jurisprudence, must first be a description of behavior and then an attribute of the educator. Then, through the implementation of various educational methods, such as good tidings and warnings by explaining the effects of taqwa, utilizing similes of taqwa, connecting taqwa to the love of the Prophet (peace be upon him) and the Imams (peace be upon them), presenting examples of taqwa in the hadiths, and providing a clear picture of taqwa using other words or concepts and practical training, it becomes a description of behavior and then an educational attribute of the educated. This is because educational jurisprudence seeks to identify the effective components in guidance and education and training. As a result of this process, it will be proven that acquiring taqwa is the obligation of the obligated person, whether educator and educated, or mujtahid and muqallid, so that the realization of the higher goals of transcendent governance and ultimately, the achievement of an Islamic civilization becomes possible.
کلیدواژه‌ها [English]
- Taqwa
- Content Analysis
- Hadith
- Effects of Taqwa
- Lack of Taqwa
- Deficiency in Taqwa
- Educational Jurisprudence
* نهج‌البلاغه
- ابراهیمی، علی مدد، بررسی اهداف، اصول و روش‌های تربیتی از دیدگاه قرآن. پایان‌نامه کارشناسی، ارشد، دانشگاه جامعة المصطفی| العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1384 ش.
- ابن بابویه، محمد‌بن علی، علل الشرائع، نجف: منشورات المکتبة الحیدریة ومطبعتها، 1385ش.
- ابن شعبه، حسن‌بن علی، تحف‌العقول عن آل الرسول (ع)، بیروت: للمطبوعات، 1423ش.
- ابی‌فراس، ورام، مجموعة ورّام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، قم: مکتبة الفقیه، 1410ش.
- اعرافی، علی‌رضا، درس خارج فقه اجتهاد و تقلید، 09/07/1397، قابل دسترسی در پایگاه:
https://sath3.eshia.ir/Feqh/Archive/text/arafi/ejtehad/
- اعرافی، درس خارج فقه اجتهاد و تقلید، 22/12/1396، قابل دسترسی در پایگاه:
https://sath3.eshia.ir/Feqh/Archive/text/arafi/ejtehad/
- اعرافی، علی‌رضا، درس خارج فقه تربیتی، 13/07/1378، قابل دسترسی در پایگاه:
http://sath3.eshia.ir/feqh/archive/text/arafi/tarbiat/
- اعرافی، علی‌رضا، درس خارج فقه تربیتی، 19/07/1378، قابل دسترسی در پایگاه:
http://sath3.eshia.ir/feqh/archive/text/arafi/tarbiat/
- اعرافی، علی‌رضا و دیگران، فقه تربیتی، قم: نشر مؤسسه اشراق و عرفان، 1395ش.
- اعرافی، علی‌رضا و دیگران، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی ۲؛ اهداف تربیت دیدگاه اسلام، تهران: سمت، ۱۳۷۶ش.
- امام صادق (ع)، مصباح الشریعة، بیروت: اعلمى، 1400ش.
- آمدی، عبدالواحد‌بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ترجمه محمدعلی انصاری قمی. قم: دار الکتاب الإسلامی، 1410ش.
- امیرپور، حیدر و دیگران، «ورع و عفت در آموزه‌های فقهی و عرفانی». عرفان اسلامی، 20(78)، 1402ش.
- اهوازی، ابن سکیت، ترتیب اصلاح المنطق. مشهد: آستان قدس رضوی، 1412ش.
- باقری، خسرو، «درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران»، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1389ش.
- باقری، خسرو، «آسیب و سلامت در تربیت دینی. تربیت اسلامی»، 1(0)، 1380ش.
- بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال، قم: مؤسسه الامام المهدی، 1415ش.
- بهشتی، محمد، «اهداف تعلیم و تربیت در اندیشه امام خمینی (ره)». تربیت اسلامی، 5(0)، 1380ش.
- تبریزی, منصوره. «تحلیل محتوای کیفی از منظر روی‌کردهای قیاسی و استقرایی». فصلنامه علوم اجتماعی، 21(64)، 1393ش.
- جوادی آملی، عبداللّه، حکمت عبادات. محقق: حسین شفیعی، قم: مرکز نشر اسراء، 1388ش.
- جوادی آملی، عبداللّه، درس خارج فقه، 21/07/1389، قابل دسترسی در پایگاه:
http://eshia.ir/feqh/archive/text/javadi/feqh/
- جوهری، ابونصر اسماعیل‌بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین، 1407ش.
- حسینی زاده، سید علی، «غایت تربیت از دیدگاه اسلامی». فصلنامه علمی تربیت اسلامی، 15(31)، 1399ش.
- حسینی‌سرشت، محمدصادق و اشرافی، امیر، «تقوا؛ سرآمد اخلاق، درآمدی بر شناخت مفاهیم اخلاقی از دیدگاه قرآن و سنت». فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی، 5(15)، 1388ش.
- حر عاملی، محمد‌بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسایل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1416ش.
- دلبری، سید محمد و دیگران، «الگوی اهداف تربیت دینی مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم». نوآوری‌های آموزشی، 13(2)، 1393ش.
- دهقان، اکبر، راه رشد؛ تحلیلی بر روش‌های تربیت نفس و اهداف آن در فرهنگ وحی، قم: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۷۹ش.
- دیلمی، حسن‌بن محمد، ارشاد القلوب، تهران: انتشارات اسلامیه، 1412ش.
- رفیعی، بهروز، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم‌وتربیت و مبانی آن (جلد سوم). تهران: سمت، 1381ش.
- رهنمایی، حسین، «مقایسه «انسان اخلاقی مطلوب» در اسلام و تائوئیسم با تأکید بر «نهج‌البلاغه» و «تائو ته چینگ»»، معرفت ادیان، 1 (37)، 1397ش.
- سبحانی، جعفر، درس خارج اصول، 09/07/1393، قابل دسترسی در پایگاه:
https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/sobhani/osool/
- شاملی، نصر اله، و بناییان اصفهانی، علی، «تبیین میدان معناشناسی واژگان «ورع» و «عفت» در نهج‌البلاغه». پژوهش‌های نهج‌البلاغه، 15(50 )، 1395ش.
- شرفی، محمدرضا، فلسفه تربیتی اسلام با روی‌کرد تطبیقی، تهران: وزارت آموزش و پرورش، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، ۱۳۸۸ش.
- ضیغمی، رضا و هم‌کاران. «تحلیل محتوا». نشریه پرستاری ایران، 21(53)، 1387ش.
- عبدی، حمزه و پسندیده، عباس، بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق». قم: انتشارات دارالحدیث، 1394ش.
- فراهیدی، خلیل‌بن احمد، کتاب العین، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1408ش.
- قزوینی رازی، احمد‌بن فارس، معجم مقاییس اللغه. بیروت: دارالفکر، 1399ش.
- کراجکی، محمد‌بن علی، معدن الجواهر و ریاضه الخواطر. احمد حسینی اشکوری، تهران: مکتبه المرتضویه، ۱۳۹۴ش.
- کشى، محمد‌بن عمر، رجال الکشی - إختیار معرفة الرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ش.
- کلینی، محمد‌بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ش.
- کوفی اهوازی، حسین، المؤمن، قم: مؤسسه الامام المهدی، 1404ش.
- کوفی اهوازی، حسین، الزهد، بیروت: دارالاعراف للدراسات و النشر، 1413ش.
- لیثی واسطی، علی‌بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1376ش.
- متقى هندى، علاءالدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت: مؤسسة الرساله، 1401ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار. تهران: مؤسسه الوفاء، 1403ش.
- محمدپور، احمد. «ضد روش زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی»، تهران: انتشارات لوگوس، 1397ش.
- مقتدایی، مرتضی، درس خارج فقه، 01/12/1395، قابل دسترسی در پایگاه:
https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/moghtadaei/feqh/
- مکارم شیرازى، ناصر، مشکات هدایت، قم: مدرسه امام على‌بن ابی‌طالب (ع)، 1385ش.
- موسوی سیرجانی، سهیلا، زهد پارسا. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. 4(12)، 1387ش.
- ندایی، هاشم، روش‌های تربیتی ناظر بر رابطه تعاملی مربی و متربی از منظر نهج‌البلاغه جهت ارتقای طرح تربیتی شجرۀ طیبۀ صالحین بسیج. پژوهشنامه نهج‌البلاغه. 4 (15)، 1395ش.
- نعمانی، محمد‌بن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، تهران: نشر صدوق، 1397ش.
نوری، میرزا حسین، مستدرک‌الوسائل، بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ش.
)