نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه قرآن و علوم گرایش تربیتی، جامعة المصطفی
2 العالمیة، مشهد، ایران
3 گروه فقه و معارف اسلامی، جامعة المصطفی
4 العالمیة، مشهد ایران
چکیده
یکی از روش‌های پایدارسازی رفتار، عادت دادن افراد به‌ویژه کودکان به‌انجام کارها است. دفعی برخورد کردن با کودک در برخی مسایل تربیتی عواقب نامطلوبی مانند دل‌زدگی، اضطراب و از همه مهم‌تر مقطعی بودن رفتار می‌گردد؛ بنابراین، برای ثبات و نهادینه شدن بسیاری از رفتارها در کودکان، روش عادت‌دهی مورد نیاز است؛ بنابراین، باید دانست فقه به‌عنوان برنامۀ جامع زندگی چگونه نقش عادت را در تربیت تبیین می‌کند. روش تحقیق حاضر توصیفی_ تحلیلی و گردآوری مطالب کتابخانه‌ای است. این نوشتار در صدد است ضمن پرداختن به‌مفهوم‌شناسی و مبانی نظری روش عادت‌دهی و اشاره به‌دیدگاه کارشناسان تربیتی، حکم فقهی روش عادت دادن کودکان را در حوزۀ عبادات، فضایل اخلاقی و معاملات با استدلال عقلی و نقلی مورد واکاوی قرار دهد. طبق نتایج حاصل از این پژوهش، احتمال وجوب و استحباب برای روش عادت‌دهی در منابع فقهی مطرح است و به‌نظر می‌رسد با ادله مختلف بتوان دست‌کم به‌استحباب روش عادت‌دهی کودکان در انجام فرایض، کسب فضایل اخلاقی و معاملات، حکم داد. همچنین از نظر فقهی در استفاده از این روش، رعایت توان کودک الزامی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
.Clarifying the Method of Habituation for Children from the Perspective of Educational Jurisprudence
نویسندگان [English]
- raziye malek senoo 1 2
- maryam vafadar 3 4
1 Department of Quran and Educational Sciences, Al-Mustafa International University, Mashhad, Iran
2
3 Department of Jurisprudence and Islamic Knowledge, Al-Mustafa International University, Mashhad, Iran
4
چکیده [English]
One of the methods for stabilizing behavior is habituating individuals, especially children, to perform tasks. A sudden approach to children in certain educational matters can lead to undesirable consequences such as boredom, anxiety, and, most importantly, the temporary nature of behavior. Therefore, to ensure the stability and institutionalization of many behaviors in children, the method of habituation is necessary. It is essential to understand how jurisprudence, as a comprehensive life program, explains the role of habituation in education. The present research employs a descriptive-analytical method and gathers information from library sources. This paper aims to address the conceptualization and theoretical foundations of the habituation method and refer to the views of educational experts while examining the jurisprudential ruling on the method of habituating children in the areas of worship, moral virtues, and transactions through rational and textual reasoning. According to the results of this research, the possibility of obligation and recommendation for the habituation method is discussed in jurisprudential sources, and it seems that with various arguments, at least the recommendation of the habituation method for children in performing duties, acquiring moral virtues, and transactions can be established. Additionally, from a jurisprudential perspective, it is essential to consider the child’s capabilities when using this method.
کلیدواژه‌ها [English]
- Habituation
- Practice
- Educational Method
- Child
- Educational Jurisprudence
- ابن ابی‌الحدید، عزالدین عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، دارالکتب العربیه، 1959 م.
- ابن‌بابویه، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1413 ق.
- ابن‌حیون، نعمان‌بن محمد، دعائم‌الاسلام، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1385 ق.
- ابن‌منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1416 ق.
- ابن‌سینا، تدبیر منزل، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- اربلی، علی‌بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، 1381 ق.
- اسکفلر، اسرائیل، چهار پراگماتیسم، ترجمه محسن حکیمی، تهران، پنگوءن، 1366 ش.
- اشرف جودت، تقی علی، نقش عادت در تربیت اسلامی، تهران، امیرکبیر، 1378 ش.
- اعرافی، علی‌رضا، تربیت فرزند با روی‌کرد فقهی، قم، مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1400 ش.
- اعرافی، علی‌رضا، تعریف تربیت و تطبیق آن بر حرکت فلسفی، تربیت اسلامی، ش14، 1391ش.
- اعرافی، علی‌رضا، روش‌های تربیت، قم: مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1395 ش.
- اعرافی، علی‌رضا، فقه تربیتی، قم: مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1395 ش.
- اعرافی، علی‌رضا، و سیدنقی موسوی، نمازآموزی به‌فرزندان در فقه تربیتی اسلام، پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و یکم، ش 19، 1392 ش.
- امینی، ابراهیم، تربیت، قم، بوستان کتاب، 1385 ش.
- بناری، علی همت، نگرشی به تعامل فقه و تربیت، قم، موسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی، 1383ش.
- پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، فلسفه تعلیم و تربیت، ج1، تهران، سمت، چاپ هشتم، 1386 ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، تصحیح سیدمهدی رجایی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410 ق.
- جزیری، عبدالرحمن؛ غروی، سیدمحمد؛ یاسر، مازح، الفقه علی المذاهب الأربعه و مذهب اهل‌بیت وفقا لمذهب اهل البیت (ع)، بیروت، دارالثقلین، 1419 ق.
- جعفریان یسار، حمید، روش تربیتی مبتنی بر عادت، پیوند، 1383 ش.
- جمعی از پژوهشگران، زیر نظر هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، معجم فقه الجواهر، بیروت، الغدیر للطباعه والنشر والتوزیع، 1417 ق.
- حجتی، سیدمحمدباقر، روان‌شناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی، تهران، نشر فرهنگ، 1371 ش.
- حسنی، نرگس، عادت‌ستیزی در آثار عین القضات همدانی، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، سال شانزدهم و هفدهم، ش 61 و 62، زمستان 85 و بهار 1386 ش.
- حسینی حائری، سیدکاظم، ولایه الامر فی عصرالغیبه، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1424 ق.
- حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه، الرأی العام والإعلام، بیروت، دارالعلوم، 1427 ق.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409 ق.
- حکیم، سید محسن، نهج الفقاهه، بی‌جا، انتشارات 22 بهمن، بی‌تا.
- حلی، حسن‌بن یوسف، نهایه الاحکام فی معرفه الاحکام، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1419 ق.
- حلی، حسن‌بن یوسف، تذکره الفقها، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1414 ق.
- حلی، حسن‌بن یوسف، تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1420 ق.
- حلی(فخرالمحققین)، محمدبن حسن‌بن یوسف، ایضاح الفوائد، تصحیح سیدحسین موسوی کرمانی، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
- خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1408 ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج4، بی‌جا، بی‌نا، 1377 ش.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، 1412ق.
- رفیعی، بهروز، کاویانی، محمد، بررسی تطبیقی انگاره مربیان مسلمان و مربیان غربی دربارۀ عادت و تربیت و نسبت میان آن‌ها از مفهوم تا کاربرد، نشریه علمی پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و هفتم، ش 45، زمستان 1398 ش.
- زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامیه و ادلته، دمشق، دارالفکر، چاپ چهارم، 1418 ق.
- سیاسی، علی‌اکبر، علم النفس یا روان‌شناسی از لحاظ تربیت، تهران، دهخدا، 1355 ش.
- سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، قم: دفتر آیت الله سیستانی، 1417 ق.
- سیفی مازندرانی، علی اکبر، دلیل تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1429 ق.
- شریعتمداری، علی، فلسفه مکتب‌های فلسفی و مبانی علوم، تهران، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373 ش.
- شریعتمداری، علی، روان‌شناسی تربیتی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، 1375 ش.
- شعاری نژاد، علی اکبر، فرهنگ علوم رفتاری، تهران: امیرکبیر، 1375 ش.
- شهیدی، جعفر، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، بی‌تا.
- صبوری اردوبادی، احمد، نقش تربیتی عادت، تهران، هدیف، 1360 ش.
- طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
- طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1376 ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، انتشارات اسلامی، 1374ش.
- طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، فراهانی، 1360 ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، بی‌تا.
- طوسی، محمدبن حسن، استبصار فیمااختلف الاخبار، تصحیح حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.
- طوسی، محمدبن حسن، خلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به‌جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.
- طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1407 ق.
- عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی‌بن حسین، جامع‌المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1414 ق.
- عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران، انتشارات صدوق، 1360 ش.
- عاملی، سیدمحمدحسین ترحینی، الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، قم، دارالفقه للطباعه والنشر، 1427 ق.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- غزالی، محمد، کیمیای سعادت، تهران، انتشارات بهجت، بی‌تا.
- فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
- فقیهی، علی‌نقی، شیوه‌های ترغیب و جذب به‌نماز، تهران، مؤسسه مهرتابان، 1384 ش.
- فلسفی، محمدتقی، گفتار فلسفی؛ کودک از منظر وراثت و تربیت، تهران، نشر معارف اسلامی، 1387 ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383 ش.
- قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن‌الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1377 ش.
- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1371 ش.
- فیاض، محمداسحاق، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- فیاض، محمداسحاق، تعالیق مبسوطه علی العروه الوثقی، قم، انتشارات محلاتی، بی‌تا.
- کاردان، علی محمد و هم‌کاران، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379 ش.
- کاشانی، عزالدین محمود، مصباح الهدایه، با تصحیح جلال همایی، تهران، هما، بی‌تا.
- کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیرمنهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، 1336 ش.
- کشی، محمدبن عمر، رجال الکشی، تصحیح حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
- کلینی، ابوجعفرمحمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1407 ق.
- گودرزی، علی محمد، عادت از دیدگاه روان‌شناسی، فلسفه، تعلیم و تربیت، تهران، اشراقیه، 1377 ش.
- لنکرانی، محمدجواد، موسوعه احکام الاطفال وادلتها، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار (ع)، 1386 ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، 1403 ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1388ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1430 ق.
- مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا، 1371 ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1424 ق.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1374 ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسایل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)، 1424 ق.
- منتظری نجف‌آبادی، حسین علی، الأحکام الشرعیة على مذهب أهل البیت علیهم السلام، قم، تفکر، 1413 ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم، نشرالاسلامی، 1365ش.
- نرمال، ل.مان.اصول روان‌شناسی، ترجمه دکتر محمود صناعی، تهران، نشر اندیشه، 1352 ش.
- نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بی‌تا.
- وکیلی، محمدحسن، الگوی دینی راهبردی تربیت کودک، نوجوان و جوان، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، چاپ اول، 1400 ش.
- هوشیار، محمدباقر، اصول آموزش و پرورش، تهران، دانشگاه تهران، 1335 ش.
یزدی، سیدمحمدکاظم طباطبایی، العروه الوثقی، مکتب آیت الله سیستانی، بی‌تا.
)