مطالعات فقه تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه تربیتی، جامعة المصطفی العالمیة، افغانستان

2 گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان، قم، ایران.

3 استاد فقه و اصول حوزه علمیه قم، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

10.22034/mft.2023.15453.1262

چکیده

تاریخ تعلیم و تربیت اسلامی با مسجد، پیوند وثیقی دارد و در مساجد، به‌عنوان اولین مراکز آموزشی در جهان اسلام، علاوه بر قرآن، دیگر شاخه‌های علمی نیز تدریس می‌شد. مساجد در طول قرن‌ها، کارکرد تعلیمی و تربیتی خود را با فرازوفرودهایی همچنان حفظ کرده‌اند. امروزه نیز ایده مدارس مسجد‌محور در تلاش است تا مسجدمحوری را احیا و همان نقش را ایفا نماید. با این مقدمه، سؤال اصلی نوشتار حاضر این است که آیا به لحاظ دینی، مسجدمحوری از مبانی استواری برخوردار است؟ آیا مساجد موجود، ظرفیت لازم برای تبدیل‌شدن به مدرسه رسمی را دارند؟ آیا با وجود تربیت رسمی و مدارس دولتی، حضور مسجد ـ مدرسه‌ها در آموزش و پرورش ضرورتی دارد؟ نوشتار پیش رو در پی آن است که با روش کیفی و توصیفی ـ استنباطی، پاسخی برای این سؤالات بیابد. در بیان مهم‌ترین نتایج تحقیق پیش رو باید گفت اولاً: از دیدگاه دین استفاده از فضای مسجد برای تعلیم و تعلم قرآن و مفاد دینی، جایز بلکه مستحب است؛ ثانیاً: می‌توان با رعایت شرایطی، سایر مفاد علمی را در مساجد آموزش داد؛ ثالثاً: مدرسه مسجد‌محور پدیده نوپیدایی است که اثبات کارایی آن نیاز به تجربه‌ورزی، ثبت تجارب، مطالعات میدانی طولی و سنجش آمار و نتایج دارد. بر این اساس، در حال حاضر به علت فقدان زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم؛ نبود سازمان‌دهی، اهداف و راهبرد واحد و مشخص، کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص، امکان انتقال مفاد آموزشی و پرورشی از مدارس رسمی به مساجد در سطح کلان و ملی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Masjid-oriented in education and explaining its basics

نویسندگان [English]

  • sayed enayatula kazemi 1
  • seyednaghi mousavi 2
  • hasan shakoori 3

1 Department of Educational Jurisprudence, Al-Mustafa International University, Afghanistan

2 Department of Educational Sciences, Farhangian University, Qom, Iran.

3 Professor of Jurisprudence and Principles of Qom Seminary, Al-Mustafa Al-Alamiya University, Qom, Iran

چکیده [English]

Abstract
The history of Islamic education and training has a strong connection with the mosque, and in the mosques, as the first educational centers in the Islamic world, in addition to the Qur'an, other branches of science were also taught. Over the centuries, mosques have maintained their educational and educational function with ups and downs. Even today, the idea of ​​mosque-centered schools are trying to revive mosque-centered schools and play the same role. With this introduction, the main question of the present article is whether, in terms of religion, mosque-centered has solid foundations? Do the existing mosques have the necessary capacity to become an official school? In spite of formal education and public schools, is the presence of mosque-schools necessary in education?
The following article seeks to find an answer to these questions with a qualitative and descriptive-inferential method. In expressing the most important results of the upcoming research, it should be said first: from the point of view of religion, using the space of the mosque for teaching and learning the Qur'an and religious contents is permissible and even recommended; Secondly: it is possible to teach other scientific subjects in mosques under certain conditions; Thirdly: Mosque-centered school is a new phenomenon that proves its effectiveness requires experimentation, recording experiences, longitudinal field studies and measuring statistics and results. Based on this, currently due to the lack of necessary hardware and software infrastructure; Lack of organization, goals and specific strategy, lack of skilled and specialized human resources, it is not possible to transfer educational and educational content from official schools to mosques at macro and national level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • age differences
  • mosque-centered
  • change document
  • comprehensive education
  • job skills
  • educational inefficiency
قرآن کریم
امام علی بن موسی؟ع؟(1406)؛  صحیفة الإمام الرضا؟ع؟، مشهد، کنگره جهانى امام رضا؟ع؟.
ابراهیم حسن، حسن(1385)، تاریخ سیاسی اسلام ، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر بدرقه جاویدان.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدین(1405)، عوالی اللئالی ، قم، دار سید الشهداء.
ابن اثیر جزرى،مبارک بن محمد(بی تا)،‌ النهایة، قم، ‌،مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان‌، 
ابن هشام، عبدالملک(بی تا)، السیرة النبویة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی(1362)، الخصال، قم، جامعه مدرسین.
ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی(1376)، الامالی، تهران، انتشارات کتابچی.
اربلى، على بن عیسى(1381)، کشف الغمة، تبریز، نشر بنى هاشمى.
اسمیت، ویلفرد کنت ول(1356)، اسلام در جهان امروز، ترجمه حسنعلى مهروى، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
اعرافی، علیرضا(1394)، فقه تربیتی 1 (مبانی و پیش‌فرض‌ها)، تحقیق و نگارش سید نقی موسوی، قم، موسسه فرهنگی و هنری اشراق.
الهامی، داود (1387)، تاریخچه نظام آموزش اسلامی، قم، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
برقی، احمد بن محمد بن خالد(1371)، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة‌.
 بلاذری، احمد بن یحیی(1319)، فتوح البلدان، قاهره، شرکة طبع الکتب العربیه.
بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم(1377)، مسجد قلب جامعه اسلامى، فرهنگ کوثر، شماره 16.
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418)، انوار التنزیل ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
حجتى، محمدباقر(1357)، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
حلی، على بن یوسف بن مطهر(1408)، العدد القویة، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
حموی، یاقوت بن عبدالله(1414)، معجم الأدباء، بیروت، دار الغرب الإسلامی.
دولت آبادی، یحیی(1361)، حیات یحیی، تهران، نشر فردوسی.
دیلمى، حسن بن محمد(1412)، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، نشر الشریف الرضی.
رشدیه، فخرالدین(1370)، زندگینامه پیرمعارف رشدیه، تهران، انتشارات هیرمند.
رشیدالدین میبدی(1371)، احمد بن ابی سعد، کشف‌الاسرار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
زمخشری، محمود(1407)، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی.
سلطانزاده، حسین(1364)، تاریخ مدارس ایران، تهران، نشر نگاه.
سهیلی جمال الدین و دیگران(1395)، تحلیل روابط اجتماعی-انسانی در مسجد-مدرسه های دوره قاجارقزوین، پژوهشهای جغرافیای انسانی،دورة48، شمارة3. 
سیوطی، جلال‌الدین(1967)، حسن المناظره فی تاریخ مصر و القاهره، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه.
شلبی، احمد(1387)، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه محمدحسین ساکت، تهران، نشر نگاه معاصر.
شهری جعفر (1369)، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.
طباطبایی، سید محمدحسین(1417)، المیزان ، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسى، حسن بن فضل(1412)،‏ مکارم الأخلاق، قم،  نشر شریف رضى.
الطنجی، محمد بن عبدالله اللواتی(1407)، تحفة النظار(رحله ‏ابن بطوطه)، بیروت، دار احیاءالعلوم.
طوسی (شیخ طوسى)، محمد بن حسن(1407)‌، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی(1409)، منیة المرید، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
عاملی (شیخ حر عاملی)، محمد بن حسن(1409)، وسایل الشیعة،‌ قم، مؤسسة آل البیت؟عهم؟.
عین السلطنه، قهرمان میرزا(1377)، خاطرات عین السلطنه، تهران، انتشارات اساطیر.
غزالی، محمد بن محمد(1426)، احیاء علوم الدین، بیروت، دار ابن حزم.
غنیمه، عبدالرحیم(1372)، دانشگاه‌های بزرگ اسلامى، ترجمه نورالله کسایى، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
فراهیدى، خلیل بن احمد‌، کتاب العین‌، قم، نشر هجرت، ‌ چاپ دوم‌، 1410 ق
قمی، علی بن ابراهیم(1404)، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.
کراجکی،محمد بن علی(1410)، کنز الفوائد، قم، دارالذخائر.
کاتب یزدى، احمد بن حسین(1383)، تاریخ جدید یزد، ایرج، تهران، انتشارات امیرکبیر.
کشّى، محمد بن عمر (1390)،‌ رجال الکشی ، مشهد، ‌مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
کلینى، محمد بن یعقوب(1407)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
متقی هندی(1409)، کترالعمال ، بیروت موسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر(1403)، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراثی العربی.
محبوبی اردکانی،حسین(1378)، تارخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.