بررسی فقهی تربیت اقتصادی

کارآمد, حسین; انصاری, عبدالله

doi:10.22034/mft.2023.14279.1235

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه علوم تربیتی، مجتمع آموزش عالی علوم انسانی، جامعه‌المصطفی العالمیة، قم، ایران

² گروه قرآن و علوم تربیتی، مجتمع آموزش عالی علوم انسانی، جامعة‌المصطفی العالمیة

10.22034/mft.2023.14279.1235

چکیده

تربیت اقتصادی یکی از مسائل مهم آموزش و پرورش به شمار می‌رود و برای سلامت اقتصاد ملی هر جامعه‌ای حیاتی است. تربیت اقتصادی مبتنی بر مبانی فقهی، می‌تواند به رشد و سالم‌سازی اقتصادی یاری رسانده و گسترش عدالت اجتماعی و برخورداری عموم مردم از رفاه اقتصادی را در پی داشته باشد. بر این اساس، این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و به منظور بررسی فقهی تربیت اقتصادی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با تکیه بر مبانی فقهی می‌توان نوعی از تربیت اقتصادی ارائه داد که بایدها و نبایدهای رفتار اقتصادی مطابق با دیدگاه اسلام را تعیین ‌نماید. در منابع اسلامی، سه مؤلفه مهم اقتصادی شامل تولید، توزیع و مصرف مورد توجه قرار گرفته است که محور اصلی اقتصاد اسلامی را تشکیل می‌دهد. بر اساس این سه مؤلفه می‌توان از تربیت اقتصادی مطابق با دیدگاه اسلام سخن گفت و با توجه به منابع فقهی و آثار تربیتی اقدامات لازم را به عمل آورد. تربیت اقتصادی مطابق با مبانی فقهی اسلام از ویژگی‌های متمایزی برخوردار است. در اسلام تولید و معامله هر نوع کالا و خدماتی مجاز نیست. در منابع فقهی به تلاش جهت کسب حلال و پرهیز از معامله و کسب حرام تأکید فراوان شده است. به‌طورکلی، کالاها و خدمات در عرصه تولید، توزیع و مصرف به دو دسته مجاز و غیرمجاز تقسیم می‌شوند که باید در تربیت اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

احکام شرعی تربیت

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential review of economic education

نویسندگان [English]

Hossein Karamad ¹
Abdollah Ansari ²

¹ Department of Educational Sciences, Humanities Higher Education Complex, Al-Mustafa Al-Alamiya Community, Qom, Iran

² Department of Quran and Educational Sciences, Higher Education Complex of Human Sciences, Al-Mustafa Al-Alamiya University

چکیده [English]

Economic education is one of the important issues of education and is vital for the health of the national economy of any society. Economic education based on jurisprudential foundations can help economic growth and health and lead to the expansion of social justice and the enjoyment of economic prosperity by the general public. Based on this, this research has been done by using analytical-descriptive method and in order to examine the jurisprudence of economic education. The findings show that by relying on jurisprudence foundations, it is possible to provide a type of economic education that determines the dos and don'ts of economic behavior according to the perspective of Islam. In Islamic sources, three important economic components including production, distribution and consumption have been considered, which form the main axis of Islamic economy. Based on these three components, it is possible to talk about economic education according to the perspective of Islam and take the necessary measures according to jurisprudential sources and educational works. Economic education according to Islamic jurisprudence has distinctive features. Production and trading of any kind of goods and services is not allowed in Islam. In jurisprudential sources, there is a lot of emphasis on trying to acquire halal and avoiding trading and acquiring haram. In general, goods and services in the field of production, distribution and consumption are divided into two categories, permitted and unauthorized, which should be considered in economic education.

کلیدواژه‌ها [English]

jurisprudence
education
economic education
economic education jurisprudence

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

آصفی، محمد‌مهدی‌، ملکیه الارض و الثروات الطبیعیه، مؤسسه النشر الاسلامی، الاولی، قم، 1413ق.

آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، مرکز البحوث الاسلامیة، قم، 1395.

ــــــــــــ، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، اول، آستان قدس رضوی، مشهد، 1393ش.

ابن أبی الحدید، عبد الحمید‏، شرح نهج البلاغه، ‏20، اول‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم‏، 1404ق‏.

ابن أبی فراس، مسعود بن عیسى‏، مجموعه ورام، مکتبة فقیه، اول، 1410.

ابن القیم الجوزیه، شمس الدین، تحفه الودود باحکام المولود، بعنایه بسام عبدالوهاب الجابی، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، 1409هه ق.

ابن سعید الحلی، یحیی، الجامع الشرائع، موسسة السیدالشهداء العلمیة، قم، 1405ق.

ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، بی جا، 1404 ق .

أبو عبید، قاسم بن سلام، الاموال، دارالفکر بیروت، 1408 ق.

انصاری، ابراهیم، احیاء الموات (تقریرات شهید صدر)، دارالتعارف للمطبوعات، 1413ق.

انصاری، ‌مرتضی، المکاسب، الاولی، نشر الهادی، قم، 1378ش.

ایروانی، جواد، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، مجله تخصصی الهیات و حقوق، ش 14، 1383.

ایمانی، محسن، تربیت اقتصادی در راستای تحقق تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی، پیوند، ش 390 و 391، 1391.

بهشتی، محمد، مبانی تربیت از دیدگاه قرآن، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۷۸.

الجبعی العاملی، زین الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.

جدیری، محمدحسن، تربیت اقتصادی کودکان از دیدگاه اسلام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، 1378.

جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیاه، اسراء، تهران، 1391.

جونز،‌ هایول، رشد اقتصادی (نظریه‌ها الگوها و واقعیت)، ترجمه صالح لطفی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت،1407ق.

حاجی، جعفر عباس، مکتب اقتصادی اسلام، ترجمۀ سیدکاظم رجایی رامشه، م. کرمی، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، ۱۳۹۰.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت(ع)، اول، قم، 1409 ق.

حسینی شیرازی، سیّد محمّد. الفقه، دوم. دار العلوم، بیروت، 1410.

حسینی واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار مکتبة الحیاة، بی‌تا.

حسینی، سید رضا، الگوهای تامین اجتماعی از دیدگاه اسلام و غرب، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، اول، قم، 1394.

خلیلی تیرتاشی، مبانی علم اقتصاد، نصرالله، دارالهدی، اول، قم، 1384.

دادگر، یدالله و رحمانی، تیمور، مبانی و اصول علم اقتصاد، بوستان کتاب، هشتم، قم، 1386.

راوندی، سعیدبن عبدالله، فقه القرآن، اول، دارالتراث، بیروت، 1410ق.

رفیعی محمدی، ناصر، سیر تدوین و تطور تفسیر علمی قرآن، 1378.

سبحانی‌نژاد، مهدی، علیین، حمید، ابعاد تربیت دینی از دیدگاه صحیفۀ سجادیه، مجله مشکوه، شماره ۹۱، ۱۳۸۵.

سیف، علی اکبر، روانشناسی پرورشی نوین، نشر روان، هفتم، تهران، 1388.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، موسسه معارف اسلامی، اول، قم 1413ق.

صانعی، سیدمهدی، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، مشهد، سناباد، ١٣٨٠ ش.

صدر، محمدباقر، اقتصادنا، مجمع العلمی للشهید صدر، الثانی، 1408ق.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لازحضره الفقیه، جامعه مدرسین، قم، 1413ق.

ـــــــــــــــــــــــــــــــ، خصال، منشورات جماعة مدرسین، قم، 1362.

طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1417ق.

طباطبایی، سید محمدکاظم یزدی، العروه الوثقی، اسماعیلیان، الثانیة، قم، 1412ق.

طغیانی، مهدی، زاهدی‌وفا، محمدهادی، امکان بهره‌گیری از آثار تمدن اسلامی در طراحی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی فرهنگ اقتصادی، س2، ش2، معرفت اقتصادی، پیاپی ششم.

طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، خیام، قم،1400ق.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، المبسوطه فی فقه‌الامامیة، المکتبةالمرتضویة لاحیاءالآثار الجعفریه، سوم، تهران، 1387ق.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الخلاف، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1411ق.

طهماسبی سروستانی، رابعه، تربیت اقتصادی در نهج البلاغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران 1379.

عربی، سید هادی، علوی، سید اسحاق، کلیات علم اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1392.

عزتی، مرتضی، اصلاح الگوی مصرف، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج، اول، تهران، 1388.

علم الهدی، جمیله، نظریۀ اسلامی تعلیم و تربیت، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۸۹.

علوی، سید انور (1401)، وظایف والدین در تربیت اقتصادی فرزندان، رساله دکتری، مجتمع آموزش عالی فقه.

عمید، حسن (1390)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیر کبیر.

فاضل هندی، محمدبن حسن، کشف اللثام، موسسه نشر اسلامی، قم، 1416ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی، بیجا، مؤسسة الهجره، ٠٩۴١ ق.

فلاح، ابراهیم، نقش وقف در فقرزدایی از جامعه، وقف میراث جاویدان، ش 78-77، 1391.

القرضاوی، یوسف، فقه الزکاه، مؤسسه الرساله، السادسه، بیروت، 1401ق.

قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله‏، فقه القرآن، ‏مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، دوم، قم، 1405ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1413ق.

گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، دار القرآن، قم، 1414ق.

مارودی، علی بن محمد، احکام السلطانیه، کویت، 1409ق.

متقی هندی، علاء الدین متقی بن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن و الاقوال والافعال، موسسه الرسالة، بیروت، 1409ق.

متوسلی و شعبانی، فصلنامه پژوهشی، دانشگاه امام صادق، شماره ۱۳ و ۱۴،

مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.

محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم دارالحدیث، 1384.

المفید، ابی عبدالله محمد بن النعمان الحارثی، المقنعه ، جامعه المدرسین، قم،1410 ق.

مکارم شیراز، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374.

منتظری، حسین‌علی، دراسات فی ولایةالفقیه و فقه‌الدوله الاسلامیه، دارالفکر، قم، 1411ق.

موسوی خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، دارالکتب العلمیة، 1408ق.

موسوی خمینی، روح الله، کتاب البیع، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، 1368.

موسویان، عباس، ابزارهای مالی اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اول، قم، 1386.

موسی‌زاده، زهره و صنعتی، فاطمه، تبیین مولفه‌های تربیت اقتصادی براساس آموزه‌های اسلامی، تربیت اسلامی، ش 24، ۱۳۹۶.

النجفی الشیخ محمّدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ش.

نراقی، احمد، عوائد الایام، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ اول، قم، بی‌تا

الهی قمشه‌ای، مهدی، ترجمه قرآن، انتشارات فاطمة الزهرا، قم، 1380.

Kaminski, H., Economic education in secondary school, Neuwied: Luchterhand, 1996.

مطالعات فقه تربیتی

بررسی فقهی تربیت اقتصادی

مراجع

مراجع

دوره 9، شماره 18 - شماره پیاپی 18
اسفند 1401
صفحه 165-192

بررسی فقهی تربیت اقتصادی

مراجع

مراجع

دوره 9، شماره 18 - شماره پیاپی 18اسفند 1401صفحه 165-192

دوره 9، شماره 18 - شماره پیاپی 18
اسفند 1401
صفحه 165-192