مطالعات فقه تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حوزه و عضو هیأت علمی جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران

2 گروه فقه تربیتی، مجتمع آموزش عالی فقه، جامعة المصطفی العالمیه، پاکستان

10.22034/mft.2022.7385

چکیده

معماری ویژه فضای آموزشی و طراحی مناسب ابعاد مختلف آن همواره از دغدغه‌های متخصصان و دلسوزان در عرصه تعلیم و تربیت بوده و هست که امروزه با عنوان محیط فیزیکی در حاشیۀ تربیت رسمی مورد توجه قرار دارد. در حقیقت محیط فیزیکی و مؤلفه‌هایی مانند محیط شناختی، اجتماعی، سازمانی که خارج از برنامه‌ریزی نظام آموزشی هستند و تأثیر بسزایی در یادگیری دارند را تربیت پنهان می‌نامند. ساختن بنا در یک مدرسه با توجه به مطالعه‌های صورت‌گرفته از محرک‌های بصری، معماری فضای آموزشی و فضای باز تشکیل شده است و این شاخصه‌‎ها در جهت ایجاد یک فضای آرام و دور از تشویش ذهنی برای یادگیری فعال و پویای متربی نقش مهمی ایفا می‌کنند و محرک‌های بصری، عنصری مهم در برانگیختن استعداد، توانایی‌ها و خلاقیت متربی است که به رنگ، نور و پنجره تقسیم می‌شوند. اعتنا به مؤلفه‌هایی که در تعلیم و تربیت اثرگذارند بسیار مهم است. از طرفی عدم توجه متخصصان تربیت به این شاخصه‌ها، اهمیت پژوهش در این زمینه را دوچندان می‌کند از سویی دیگر نگاه حکم‌شناسی فقهی به شاخصه‌های محرک‌های بصری موجب تعیین وظیفه ناظران و مسئولان تربیت و به‌نوعی قانون‌سازی در عرصه‌‌ای می‌شود که متخصصان تعلیم و تربیت در توصیف و تحلیل آن با مشکل روبه‌رو هستند. پژوهش حاضر در جهت پاسخ به این پرسش است که دیدگاه فقه نسبت به محرک‌های بصری به‌عنوان شاخصه‌ا‌ی از تربیت پنهان در مدرسه چیست؟ این کنکاش با روش تحلیل و اجتهاد بر مبنای قرآن، منابع روایی و سیره به این نتایج دست یافت: رنگ‌آمیزی محیط فیزیکی مدرسه به رنگ زرد و سبز و آبی مستحب است، استفاده از نور و تعبیۀ پنجره براساس قاعده اعانه بر بِرّ حکم استحباب را دارد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Visual Stimuli as Indicators of Hidden Education in School from the Perspective of Educational Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Majid Toroghi 1
  • kazim sharif 2

1 Educational Sciences Department, Humanities Higher Education Complex, Al-Mustafa International University, Qom, Iran

2 Department of Jurisprudence Education, Al-Mustafa International University, Pakistan

چکیده [English]

The special architecture of the educational atmosphere and the appropriate design of its various dimensions have always been among the concerns of experts and pedagogues. Today, it is considered as the physical environment on the periphery of formal education. In fact, the physical environment and components such as the cognitive, social, and organizational environment, which are outside the planning of the educational system and have a significant impact on learning, are called hidden education. Setting up a building in a school, according to the studies of visual stimuli, the architecture of the educational space and the open space, and these characteristics play an important role in creating a calm atmosphere away from mental anxiety for the active and dynamic learning of the trainee. The visual stimuli are an important element in stimulating the talent, abilities and creativity of the trainee, which are divided into color, light and window. Paying attention to the components that affect education is very important. On the one hand, the lack of attention of education experts to these indicators doubles the importance of research in this field. On the other hand, understanding the jurisprudential rule and a look at the indicators of visual stimuli leads to the determination of the duty of the supervisors and education officials, as well as to legislation in the field that education experts describe and analyze. The current research aims to answer the question, "what is the jurisprudence's view on visual stimuli as an indicator of hidden education in school"? This study reached the following results with the analysis method and ijtihād based on the Qur'an, textual sources and history: Painting the physical environment of the school in yellow, green and blue colors is recommended.  The use of light (electric bulbs) and installation of windows are recommended based on the principle of contribution to righteousness (birr).

کلیدواژه‌ها [English]

  • physical environment
  • visual stimuli
  • color
  • light
  • window
  • jurisprudence
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، قم، چاپ اول، 1362.
ـــــــــــــــــــ، من لا یحضره الفقیه، قم، چاپ دوم، 1413ق.
ابن‌طاووس، على بن موسى، کشف المحجة لثمرة المهجة، قم، چاپ دوم، 1375.
ابن‌غضائرى، احمد بن حسین‌، رجال ابن الغضائرى، قم، مؤسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، چاپ اول، 1422ق.
ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، چاپ اول، 1404ق.
برقى، ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد، رجال البرقی - الطبقات، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، چاپ دوم، 1371ق.
بیان‌فر، فاطمه، حسن ملکی، علی‌اکبر سیف و علی دلاور، تبیین اثر برنامه درسی پنهان مدارس بر بازده‌های عاطفی یادگیری در دانش‌آموزان دوره راهنمایی به‌منظور ارایه مدل، مطالعات برنامه درسی پنهان، شماره 17، 1389.
جلال‌الدین‏، سیوطى، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى‏،‏ 1404ق‏.
سیدجوادی، شهرام، فریبرز، تأثیر نور روز بر انسان (فرایند ادراکی و زیست‌شناسی-روانی روشنایی روز)، مجله علمی پژوهشی صفه، دوره 17، شماره 46، 1387.
حسن بن على، امام یازدهمm، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکریm، قم، چاپ اول، 1409ق.
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، رجال العلامة - خلاصة الأقوال، نجف، المطبعة الحیدریة، چاپ دوم، 1381ق.
الحلی، ابن‌إدریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
خویی، سید ابوالقاسم، اجود التقریرات، تقریر درس خارج اصول آیت‌الله میرزا محمدحسین نائینی، قم، مطبعة العرفان، چاپ اول، 1352.
ـــــــــــــــــ، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌تا.
رحمت‌الله مرزوقی و همکاران، مبنا و معنای برنامه درسی پنهان، تهران، آوای نور، چاپ دوم، 1398.
سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، تهران، کومش، چاپ سوم، 1373.
شهیدی، جعفر و محمد معین، گروهی از نویسندگان، و علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، تهران، روزنه، ۱۳۷۳–۱۳۷۲.
شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، چاپ اول، 1409ق.
صاحب بن عباد، کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق.
صلیبا، جمیل، المعجم الفلسفی بالألفاظ العربیة و الفرنسیة و الإنکلیزیة و اللاتینیة، بیروت، الشرکة العالمیة للکتاب، چاپ اول، 1414ق.
طبائیان، مرضیه، فرح حبیب و احمد عابدی، دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستان‌های مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضای آموزشی و راه‌های بهبود کیفیت فضای تحصیلی، فصلنامه نوآورى‌هاى آموزشى، شماره 38، سال نهم، تابستان1390.
طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، چاپ اول، 1403ق.
طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین‌، تهران، کتابفروشى مرتضوى‌، چاپ سوم، 1416ق.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، رجال الشیخ الطوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ سوم، 1427ق.
علی‌رضا اعرافی، فقه تربیتی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم، 1388.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
کشّى، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1490ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان‌، چاپ اول، بی‌تا.
محمودی، کورش و امیر شکیبامنش، اصول و مبانی رنگ‌شناسی در معماری و شهرسازی، تهران، طحان، 1384.
مسعودی‌نژاد، سپیده، پنجره آسـمان؛ واکاوی اثرات دید به آسمان بر کیفیت خانه شهری، رساله دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1392.
مسعودی‌نژاد، سپیده، حق رؤیت؛ نقش دید پنجره در سلامتی شهروندان و جایگاه آن در خلق محیط‌های مسکونی، مجله هفت شهر، شماره 53-54.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، چاپ اول، 1402ق.
المظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1370.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، ادنا، چاپ چهارم، 1386.
مفضل بن عمر، توحید المفضل، قم، چاپ سوم، بى‌تا.
میرزایی، نجف‌علی، شگفتی‌های آفرینش (ترجمه توحید مفضل)، قم، انتشارات هجرت، چاپ پنجم، 1377.
نجاشى، ابو الحسن، احمد بن على، رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشیعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
نوید ادهم، مهدى، دیدگاه دانش آموزان دبیرستان‌هاى مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضاى آموزشى و راه‌هاى بهبود کیفیت فضاى تحصیلى، تهران، پیام مدرسه، انتشارات مدرسه، 1375.
واسطى، زبیدى، حنفى، محب‌الدین،‌ تاج العروس من جواهر القاموس‌، بیروت، دار الفکر للطباعة، چاپ اول، 1414ق.
وردیهیمی، شهرام و فریبرز حاجی سیدجوادی، تأثیر نور روز بر انسان (فرایند ادراکی و زیست‌شناسی-روانی روشنایی روز)، مجله علمی پژوهشی صفه، دوره 17، شماره 46، 1387.