مطالعات فقه تربیتی

نویسنده

پژوهشکده علوم اسلامی بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی

10.22034/mft.2022.7383

چکیده

مراحل رشد و تربیت و خصوص مراحل سه‌گانه رشد و تربیت در اسلام مورد توجه خاص بوده، اما بررسی عمیق جامع کمتری در این زمینه به چشم می‌خورد. پژوهش حاضر با هدف استخراج مراحل سه‌گانه رشد و سؤالات مرتبط با آن، درصدد این امر بوده و علاوه بر استخراج مراحل رشد و تربیت، به سؤالات و مسائل و فروعات کامل‌تری پرداخته است.
روش، این پژوهش با روش کیفی به اکتشاف مراحل تربیت با تحلیل مفهومی روایات مورد نظر پرداخته و به هفت سؤال مرتبط نیز پاسخ داده است.
طبق یافته‌های این پژوهش، هفت روایت به سه مرحله در تربیت اشاره دارند. سنین مختلف در روایات به‌خاطر تفاوت افراد و فرهنگ‌ها بوده و قابلیت انعطاف را دارا می‌باشند. روایات اصول حاکم بر فرایند رشد و تربیت در دوره‌ها را مشخص ساخته و دوره اول، یاری کردن کودک و رفق و مدارا با او و عدم سخت‌گیری و شتاب در امور تربیتی و محوریت بازی؛ در دوره دوم، ادب‌آموزی و تعلیم و تربیت؛ و در دوره سوم، استمرار تأدیب و نیز تعلیم حلال و حرام است. ازاین‌رو، تأدیب و تربیت در تمام مراحل رشد جریان دارد و انحصار برخی خصوصیات برای دوره‌های ذکرشده مورد قبول نیست. در نظر گرفتن این اصول برای کلیه مربیان و برنامه‌ریزان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An In-depth Look at the Three Stages of Education and Growth in Narrations

نویسنده [English]

  • Ahmad emami

Research Institute of Islamic Sciences Astan Quds Razavi Research Foundation

چکیده [English]

The process of growth and education and especially the three stages of growth and education in Islam have received special attention. Nevertheless, there is less comprehensive in-depth investigation in this area. The current research aims to extract the three stages of growth and deal with questions related to them. In addition to extracting the stages of growth and education, it has addressed more complete questions and issues. This research explored the stages of education with a qualitative method through conceptual analysis of the intended narrations. It has answered seven questions pertaining to the subject-matter.
According to the findings of this research, seven narrations refer to three stages in education. The different ages mentioned in the narrations are due to the difference of people and cultures and they are flexible. The narrations have specified the principles governing the process of growth and education in all the periods. During the first period one has to help and tolerate the child and behave with him like a friend. One should not be strict and hasty in educational affairs. Instead, he should try to play with him and entertain him.  In the second period, the parents should give importance to the child's literacy and education. And in the third stage, the parents should continue to educate the child in order to teach him discipline and ḥalāl and ḥarām things. Therefore, disciplining and training take place in all stages of development. To particularize certain characteristics for the mentioned periods is not acceptable. It is for all trainers and planners to consider these principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  •  educational courses
  • game
  • friendship and tolerance
  • Sayyid
  • child
قرآن کریم
ابن‌‌جوزی، عبدالرحمن ابن علی، الموضوعات، بیروت، دار الکتب العلمیّۀ، 1415ق.
ابن‌عباد، صاحب و اسماعیل ابن‌عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، 1414ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغۀ، قم، مکتب اعلام الإسلامی، 1404ق.
ابن‌مسکویه، احمد بن محمد، تهذیب ‌الأخلاق، تهران، عرفان، 1394.
ابن‌منظور، محمّد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
احمدی‌پور، یونس و احمدی‌پور، سیدمیثم، مراحل تعلیم و تربیت در اسلام از منظر ابن‌سینا، تهران، دومین کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی، علوم تربیتی و رفتاری، 1396.
استرآبادى، محمدجعفر بن سیف‌الدین، لب اللباب فی علم الرجال، تصحیح محمدباقر ملکیان، تهران، اسوه، 1388.
اعرافی، علی‌رضا، فقه تربیتی، ج2، تحقیق و نگارش سیدنقی موسوی، قم، اشراق و عرفان، 1391.
ـــــــــــــــــ، فقه تربیتی، ج1، تحقیق و نگارش سیدنقی موسوی، قم، اشراق و عرفان، چاپ دوم، 1393.
ـــــــــــــــ، فقه تربیتی، ج24، تربیت عبادی، تحقیق و نگارش مهدی شکراللهی، قم، اشراق و عرفان، 1396.
ـــــــــــــــ، فقه تربیتی، ج26، تربیت جنسی، تحقیق و نگارش احمد امامی‌راد، قم، اشراق و عرفان، 1396.
امامی‌راد، احمد، اخلاق در مشاوره و روان‌شناسی، قم، نشر المصطفی، چاپ سوم، 1395.
انصاری شیرازی، قدرت‌الله و دیگران، موسوعۀ أحکام الأطفال و ادلّتها، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(، 1429ق.
بحرانى آل‏عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیة‌، بی‌تا.
بحرانى آل‌عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بهشتی، محمد؛ علی‌نقی فقیهی؛ علی‌رضا اعرافی و مهدی ابوجعفری، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج2، قم و تهران، پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سمت، چاپ چهارم، 1394.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیّة، بیروت، دار العلم للملایین، 1410ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل ‌الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت(، 1409ق.
حسینی زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس‏، تحقیق علی هلالی و علی سیری، چاپ اول، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، الخلاصة، قم، دار الذخائر، 1411ق.
راغب اصفهانى، حسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار العلم و الدار الشامیّة، 1412ق.
زمخشری، أبوالقاسم، اساس البلاغۀ، بیروت، دار صادر، 1979م.
سعدی شیرازی، ابومحمد مصلح‌الدین، بوستان سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، قفنوس، چاپ نوزدهم، 1398.
ــــــــــــــ، ابومحمد مصلح‌الدین، گلستان سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، قفنوس، چاپ بیست‌ونهم، 1398.
شکوهی، غلام‌حسین، تعلیم و تربیت و مراحل آن، مشهد، به‌نشر، چاپ بیست‌ودوم، 1387.
شیخ بهایی، بهاءالدین محمد، الوجیزة فی علم الدرایة، قم، بصیرتی، 1390.
صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، اسلامی، 1413ق.
ــــــــــــــــــ، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1413ق.
طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضی، 1370.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، نجف‏، حیدریّه، 1381ق.
ــــــــــــــــ، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیّة، 1407ق.
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، المکتبة المرتضویّة‏، بی‌تا.
عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغۀ، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، 1400ق.