نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات،دانشگاه میبد، میبد، ایران
2 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان
3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه میبد
چکیده
امروزه نگرش‌هایی مانند جانی بالفطره دانستن کم‌توانان ذهنی خفیف و افراد دارای هوش مرزی، ناپذیرفتنی و مطرودشده است. اما برای آن‌که جرایمی از ایشان به ثبت می‌رسد، بی‌شک پرداختن به مسائل جرم‌شناسی این گروه، به‌ویژه بزهکاری _ با توجه به قوت ریسک‌فاکتورها _ ، به‌گونه‌ای خاص و اختصاصی لازم است. در این نوشتار، که به صورت کیفی _ استنباطی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای است، هم در قالب سلبی یعنی ادله مخالفان، نقد و هم به‌صورت ایجابی، ادله‌ای دال بر ضرورت این امر، با تأکید بر تکلیف والدین و سایر سرپرستان و مسئولین تعلیم و تربیت و توانبخشی، ارائه شده است. ادله‌ای از قبیل تعداد کم این افراد در جامعه، مسئولیت کیفری نداشتن و بی‌تأثیر بودن اقدامات و همچنین هزینه‌بر بودن اقدامات، به‌گونه‌ای جدّی نقدپذیر و ناپذیرفتنی تلقی شده است. ازسوی‌دیگر، ادله اثباتی مانند آیه وقایه، آیه لاتضار، آیات دال بر امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و همچنین روایاتی از قبیل لاضرر و دلیل عقلی، بر ضرورت مطالعه و اقدام در امر پیشگیری متربیان کم‌توانان ذهنی ارائه شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Prevention of Delinquency of Trainees with Mild Mental Retardation from the Perspective of Islamic Jurisprudence
نویسندگان [English]
- Ardavan Arzhang 1
- seyednaghi mousavi 2
- Motahare Talebi Siah saran 3
1 Associate Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Theology, Meybod University, Meybod, Iran
2 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Farhangian University
3 PhD student in jurisprudence and criminal law at Meybod University
چکیده [English]
Today, attitudes such as considering people with mild symptoms of mental retardation and those with borderline intelligence as criminals by nature, is unacceptable and rejected. However, because crimes are registered in their names and in view of the strength of the risk factors, it is undoubtedly necessary to address in a special and detailed way the criminological issues of this group, especially delinquencies. In this article, which is qualitatively-inferential and based on library sources, the arguments of the proponents and opponents of the necessity of dealing with this matter have been brought up and discussed with emphasis on the duty of parents and those in charge of education and rehabilitation. Arguments such as the small number of these people in the society, the lack of criminal responsibility and the ineffectiveness and costliness of the measures have been seriously criticized and considered unacceptable. On the other hand, positive arguments such as the verse of prevention, the verse of "no harm" (lā tuḍār), the verses indicating the promotion of the good and the prohibition of the evil, as well as narrations such as the principle of no-harm (lā ḍarar) and rational reason have been presented on the necessity of studying and acting to prevent mentally retarded trainees from committing delinquencies.
کلیدواژه‌ها [English]
- Education
- rehabilitation
- custody
- educational Jurisprudence
- Sharia
- prevention
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0
قرآن کریم
- قانون مدنی.
- قانون مسئولیت مدنی.
- قانون پیشگیری از جرم.
- قانون جامع حمایت از حقوق معلولان.
- ابن‌بابویه محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، دوم، 1413ق .
- ابن‌منظور محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر، سوم، 1414ق.
- ابوالمعالی خدیجه، نظریه‌های جرم‌شناسی و بزهکاری، تهران، ارجمند، دوم، 1394.
- اعرافی، علیرضا ، تربیت فرزند با رویکرد فقهی، تحقیق و نگارش: سیدنقی موسوی، قم، اشراق و عرفان، 1400.
- __________ ، فقه تربیتی، وظایف حکومت، تحقیق و نگارش محمدکاظم مبلغ، قم، اشراق و عرفان، اول،1399.
- ال ماتسون، جاین و اکو، دیوید ، روانشناسی بالینی کودک، محمدرضا نائینیان و همکاران، تهران، رشد، سوم، 1384 .
- انصاری مرتضی بن محمدامین ، فرائدالاصول، ،قم، مجمع الفکر الاسلامی،نهم، 1428ق.
- تبریزی، شهیدی، میرزا فتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، اول، 1375 ق.
- تهرانی، مجتبی، سلوک عاشورایی (خلاصه مباحث)، تهران، مصابیح‌الهدی، سوم، 1392.
- جزری ابن‌اثیر مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.
- حسینی زبیدی واسطی، سید مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر، اول، 1414ق.
- خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت؟عهم؟ لإحیاء التراث، بی‌تا.
- خمینی، سید روح الله ، أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر تراث الإمام الخمینی، 1427ق.
- دهخدا علی‌اکبر و همکاران، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، دوم، 1377.
- دهدارزاده، فاطمه ، بزهکار عقب‌مانده ذهنی در حقوق کیفری ایران و انگلستان، تهران، بهنامی، اول، 1398.
- راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، اول، 1412ق.
- السیوری، جمال‌الدین، کنز العرفان فی فقه القرآن، بی‌جا، منشورات المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّة، بی‌تا.
- شریف‌الرضی، محمد بن حسین ، نهج البلاغة، قم، هجرت، اول، 1414ق.
- صعیدی، عبدالفتاح و حسین یوسف موسی ، الافصاح فی فقه اللغة، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چهارم، 1410ق.
- طالقانی، سید محمود ، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، چهارم، 1362.
- طباطبائی، سید محمد حسین ، ترجمه تفسیر المیزان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم، 1374.
- طبرسی، فضل بن حسن ، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات فراهانی، اول، 1360.
- طوسی، محمد بن الحسن ، تهذیب الأحکام،تهران، دار الکتب الإسلامیه، چهارم، 1407ق .
- عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران، صدوق، اول، 1360.
- عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، بی‌جا، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، 1413ق.
- __________ ، حاشیة شرائع الإسلام،قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول، 1422ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد ، کتاب العین،قم، نشر هجرت، دوم، 1410ق.
- فیومی، احمد بن محمد مقری ، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضیف، اول، بی‌تا .
- قرشی، سید علی‌اکبر ، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ششم، 1412ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چهارم، 1407ق.
- __________ ، کافی، قم، دارالحدیث، اول، 1429ق.
- کمالی، سید علی، شناخت قرآن، تهران، اسوه، اول، 1370.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی ، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراثالعربی،دوم، 1403ق.
- محقق داماد یزدی، سید مصطفی ، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، دوازدهم، 1406ق.
- المصطفوی، السید محمدکاظم ، القواعد الفقهیة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چهارم، 1421.
- مقدس‌اردبیلی، احمد بن محمد ، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، کتابفروشی مرتضوی، اول، بی‌تا.
- مکارم‌شیرازی، ناصر ، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، اول، 1374.
- ملک‌پور مختار و شوشتری مژگان ، دایرةالمعارف کودکان با نیازهای خاص (استثنایی)، اصفهان، دارخوین، اول، 1393 .
- نوری حسین بن محمدتقی ، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت؟عهم؟، اول،1408ق.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود و همکاران ، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت؟عهم؟، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت؟عهم؟،اول، 1426ق.
- هاشمی‌رفسنجانی، اکبر ، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، دوم، 1383.
مقالات
- ایزدی‌فرد علی‌اکبر و منتظری صالح ، «بررسی فقهی شرط احتمال تأثیر در امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از نظر زمان و محدوده تأثیرگذاری»، پژوهش‌های فقهی، 10: 2، 219 _ 246، 1393.
- به‌پژوه احمد و نوری فریده ، «تأثیر نقاشی‌درمانی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه دانش‌آموزان عقب‌مانده ذهنی»، روانشناسی و علوم تربیتی، 32: 2، 155 _ 170، 1381.
- بهره‌مند میثم ، «رابطه اختلالات روانی با بزهکاری و ارتکاب جرم»، قانون‌یار، 10، 203 _ 240، 1398.
- بیان‌زاده سید اکبر و ارجمندی زهرا ، «تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر رفتار سازگارانه کودکان عقب‌مانده ذهنی خفیف»، اندیشه و رفتار، 33، 27 _ 34، 1382.
- بیداروند مختار و احدی فاطمه ، «برنامه توسعه هزاره سوم و پیشگیری علمی و فقهی از جرم، الزاماتی تفکیک‌ناپذیر»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 17، 49 _ 74، 1392.
- حاجی‌ده‌آبادی، محمدعلی و حائری، سید احسان، «بررسی هزینه‌های جرم با نگرشی اسلامی»، حقوق اسلامی، ش24، 33 _ 60، 1389.
- حسین‌خانزاده فیروزجاه عباسعلی و پرند اکرم ، «تهیه پرسشنامه ارزیابی اختلالات رفتاری دانش‌آموزان پسر عقب‌مانده ذهنی خفیف دوره راهنمایی»، 3: 3، 121 _ 137، 1386.
- خوش‌اندام محمد و میرقادری جلیل ، «جرم و کم‌توانی ذهنی»، تعلیم و تربیت استثنائی، 60، 7 _ 16، 1385.
- دهدارزاده فاطمه، میرمحمدصادقی حسین، آشوری محمد و مهدوی‌ثابت، محمدعلی ، «جرایم افراد عقب‌مانده ذهنی؛ علل ارتکاب و عوامل پیشگیری از دیدگاه افسران پلیس، وکلا و قضات»، حقوق پزشکی، 49، 149 _ 165، 1398.
- دهدارزاده فاطمه، میرمحمدصادقی حسین، مهدوی‌ثابت محمدعلی و آشوری محمد ، «مسئولیت کیفری بزهکاران عقب‌مانده ذهنی در حقوق کیفری ایران و انگلستان»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 32، 149 _ 167، 1396.
- سالاری امیرحمزه و بیگ‌زاده زهرا ، «بررسی ظرافت‌های بلاغی تربیتی آیه 32 سوره مائده در پیشگیری از وقوع جرم قتل عمد»، مطالعات قرآنی، 26، 55 _ 74، 1395.
- علم‌الهدی، جمیله، قاسم‌زاده، عاتکه و مهاجر دارابی، هاجر ، «استعداد به‌مثابه یکی از عوامل رشد در قرآن از منظر علامه طباطبائی و صدرالمتالهین، آموزه‌های قرآن»، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، س 16، ش30، 1398.
- علیزاده حمید ، «تغییر اصطلاح‌شناسی عقب‌ماندگی ذهنی به کم‌توانی ذهنی»، کودکان استثنایی، 8: 2، 127 _ 140، 1387.
- کربلایی فاطمه‌صغری، افروز غلامعلی و رقیبی مهوش ، «بررسی ویژگی‌های زیستی، شخصیتی و بهره هوشی در نوجوانان بزهکار استان سیستان و بلوچستان»، پژوهش در نظام‌های آموزشی، 33، 210 _ 239، 1395.
- مشکانی محمد، موسی‌زاده حسن و کریمی‌راد صنمبر ، «مقایسه تحلیلی ظرفیت هوش کلی، کلامی، عملکردی، خرده‌مقیاس‌های آن و پیشرفت تحصیلی در نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار»، اصول بهداشت روانی، 19: ویژه‌نامه 3، 52 _ 147، 1396.
- معظمی شهلا و دادگر آناهیتا، «مقایسه اختلال سلوک و بزهکاری در دختران نوجوان مناطق 5 و 13 شهر تهران با رویکرد پیشگیری از جرم»، رهیافت پیشگیری از جرم، 4: 2، 13 _ 36، 1398.
- منتظری صالح و ابراهیمی سعید ، «نفی شرطیت احتمال تأثیر در امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 45، 137 _ 160، 1395.
- میرخلیلی سیدمحمود ، «پیشگیری وضعی از نگاه آموزه‌های اسلام»، فقه و حقوق، شماره 1، 59 _ 74، 1383.
- میرخلیلی سیدمحمود ، «سد ذرائع و پیشگیری از بزهکاری در آموزه‌های اسلامی»، حقوق اسلامی، 31، 96 _ 125، 1390.
- وزارت آموزش و پرورش ، «تعریف دانش‌آموزان با نیازهای ویژه»، رشد فناوری آموزشی، 35: 4، 18 _ 19، 1398.
کنفرانس
- شفایی، زهرا، گلدوزیان، ایرج و امام هادی محمدعلی ، «اختلال روانی عامل بزهکاری و بزه‌دیدگی دختران نوجوان بزهکار و غیر بزهکار شهر تهران و رابطه بیماری صرع و عقب‌ماندگی ذهنی با جرم در آنان»، کنفرانس ملی اندیشه‌های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری، مطالعات حقوقی و اجتماعی،
- وحید، ویدا ، «قصه‌درمانی و مهارت‌های اجتماعی در کودکان کم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر»، مجموعه مقالات ششمین کنگره انجمن روانشناسی ایران روانشناسی معاصر (ویژه‌نامه 12)، 1884 _ 1851، 1396.
پایان‌نامه
حسینی، سّید محمّدرضا ، «تأثیر اختلالات روانی بر مسئولیت کیفری از دیدگاه فقه اهل‌بیت؟عهم؟ با تأکید بر عقب‌ماندگی ذهنی، دلیریوم، دمانس، اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان پریشی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فقه، جامعة المصطفی؟ص؟ العالمیه، 1395.
هاشم‌زاده، شورجه رضا ی، «مبانی جرم‌شناسی در فقه و حقوق موضوعه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده الهیات دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، 1377.
برخط:
- فدایی، فربد 1377، «رابطه ارتکاب بزه با عقب‌ماندگی ذهنی»، قوانین، 24، تاریخ رؤیت: 25/6/1400: https: //b2n.ir/e43809
- مکارم‌شیرازی، ناصر ،بی‌تا، تاریخ رویت: 28/8/1400: https: //b2n.ir/q63378
)