نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه حضرت معصومه قم
چکیده
تجربه مادری، به‌عنوان حقی طبیعی، قابل سلب نیست؛ اما در مواردی حق فرزندآوری زوجه در تقابل با مصالح اجتماعی، سلامت کودک، حقوق جنسی زوج یا اشتراط عدم فرزندآوری از سوی زوج قرار می‌گیرد و قانوناً می‌توان زوجه را از این حق محروم ساخت. در هریک از این موارد، بررسی تبعات تربیتی و اخلاقی محروم‌سازی زن از احساس مادری و تبیین راهکارهای موجود برای عدم محروم‌سازی او با استفاده از اثرگذاری قواعد اخلاقی در قواعد حقوقی، هم در خانواده و هم جامعه حائز اهمیت خواهد بود.
لذا در این مقاله، با روش توصیفی و تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه‌ای، ضمن تبیین جایگاه و اهمیت حق مادری، ابتدا موارد مجاز محرومیت از این حق تبیین شد و نهایتاً در دو مورد، به‌رغم استحقاق زوج یا سیاست‌های کنترلی جمعیت بر عدم فرزندآوری، می‌توان با عنایت به جایگاه برتر قواعد تربیتی و اخلاقی، حق زوجه را مقدم داشت: 1. توجه به اقتضائات تربیتی و اخلاقی جایگاه ریاست مرد بر خانواده و انتظار مدارا و سازش با زوجه در زمانی که عدم فرزندآوری موجب حرج و سختی زوجه باشد؛ 2. زمانی که در کنترل برخی معضلات اجتماعی همچون بیماری‌های واگیردار، فحشا و... به‌جای تأکید بر سیاست‌های کاهش جمعیت و محروم نمودن زوجین از فرزندآوری، با تأکید بر حاکمیت قواعد تربیتی و اخلاقی در مراودات زنان و مردان، مانع برخی معضلات اجتماعی شد. البته در تقابل حق فرزندآوری با بهداشت عمومی و سلامت کودک، دولت‌ها نمی‌توانند امری عمل کنند و در راستای ایمن‌سازی روابط جنسی، زوجین را به عقیم‌سازی مجبور سازند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Contrast of Motherhood Rights with the Spousal Rights, the Rights of the Child and the Rights of Society according to Moral and Educational Rules
نویسنده [English]
- fatemeh ghodrati
Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Hazrat Masoumeh University of Qom
چکیده [English]
Motherhood experience as a natural right cannot be taken away, but in some cases the wife's right to have children is at odds with the couple's social interests, the child's health, the husband's sexual rights or the condition of no childbearing, in which case the wife can be legally deprived of this right. In each of these cases, it will be important to study the educational and moral consequences of depriving a woman of motherhood right and to explain the existing strategies for not depriving her by using the influence of moral rules on legal rules in both family and society.
Using descriptive and analytical methods and citing library sources, this article explains the status and importance of motherhood rights after elaborating on the cases in which a woman may be denied this right. Then it refers to two cases in which, despite the couple's entitlement or population control policies, the wife's right takes precedence owing to the superior position of educational and moral rules: 1- Paying attention to the educational and moral requirements of the man's position as the head of the family and expecting tolerance and compromise with the wife when not having children causes embarrassment for the wife. 2- To control and prevent some social problems such as infectious diseases, prostitution, etc., instead of emphasizing population reduction policies and depriving couples of childbearing, it is possible to stress on the importance of educational and moral rules in the relations between men and women. Of course, when the right to childbearing goes against public well-being and the health of the child, governments cannot act and force couples to sterilize in order to ensure safe sexual relations.
کلیدواژه‌ها [English]
- childbearing
- husband's rights
- child's right to a healthy life
- social interests
- precedence of educational and moral rules
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0
قرآن کریم
- آخوندخراسانی، محمدکاظم، کفایة الاُصول، قم، نشر اسلامی، 1424.
- افشارقوچانی، زهره، ایزانلو، محسن ، «مطالعه تطبیقی امکان مطالبه زیان ناشی از تولد و زندگی و ارکان مسئولیت در آن»، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره5، شماره1، ص35 _ 21، 1393.
- انصاری، مرتضی 1374، المکاسب، شارح عبد العظیم بن عبد الرحیم، تبریز، اطلاعات.
- ایازی، سیدمحمدعلی، اسلام و تنظیم خانواده، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، 1386.
- اسلامی‌تبار، شهریار، واعظ، بهنام؛ سلیمانی، افشین ، «نگاهی اجمالی به تحولات بهداشت و جوانان»، پژوهش کابردی مطالعات جوانان، شماره1، ص174، 1381.
- بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، قم، دلیل ما، 1424.
- بوازار، مارسل، انسان‌دوستی در اسلام، ترجمه محمدحسن مهدوی اردبیلی، غلامحسین یوسفی، تهران، طوس، 1983.
- بیات‌کمیتکی، مهناز، بالوی، مهدی، «بازخوانی دکترین مصلحت دولت درپرتو نظریه تعادل»، پژوهش حقوق عمومی، دوره 17، شماره47، ص123 _ 155، 1394.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1388.
- جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر ، مقدمه عمومی علم حقوق، تهران، گنج دانش، 1398.
- __________ ، مبسوط درترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1388.
- جوادی آملی، عبدالله، زن درآیینه جلال و جمال، تهران، رجاء، 1372.
- جهانفر، محمد، جمعیت و تنظیم خانواده، تهران، دهخدا، 1377.
- چلبی، فائقه، قاسم آبادی، مرتضی، آقاپور، کمال، «تحلیلی به برجایگاه نظم عمومی درنظام حقوقی ایران»، قضاوت، شماره 96، ص89 _ 120، 1396.
- حرعاملی، محمد ، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، 1409.
- حسن‌زاده، صالح ، «عوامل تحکیم خانواده درفرهنگ اسلامی»، پژوهش‌نامه معارف قرآنی، سال چهارم، شماره 15، ص45 _ 68، 1392.
- حسینی بهسودی، محمدسرور، مصباح الأصول، قم، مؤسسه احیاء اثار امام خویی، 1422.
- حلم‌سرشت، پریوش، دل‌پیشه، اسماعیل، بهداشت و تنظیم خانواده، تهران، سخن‌گستر، 1388.
- خامنه‌ای، سیدعلی حسینی، راهنمای فتاوا، بی‌جا، 1390.
- خمینی، سید روح الله ، قضاوت فقه، مترجم حسین کریمی، قم، شکوری، 1365.
- __________ ، صحیفه امام، تهران، نشر آثار امام خمینی؟ره؟،.138.
- خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم،
- راسخ، محمد، بیات‌کمیتکی، مهناز، «مفهوم مصلحت عمومی». تحقیقات حقوقی، دوره 14، شماره56، ص93 _ 119، 1390.
- رحیمی، حبیب الله، صادقی، محمد جواد، «ماهیت حقوقی فرزندآوری و آثار اشتراط و عدم اشتراط آن ضمن عقد نکاح»، خانواده‌پژوهی، سال چهاردهم، شماره 55، ص467 _ 496، 1397.
- زرنشان، شهرام، شجاعی نصرآبادی، محمّد، «تبیین جرم انگاری حداقلی از منظر اخلاقی»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره 4، شماره2، ص327 _ 344، 1396.
- شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رأی‌پرداز، 1419.
- شیخی، محمدتقی، جمعیت و تنظیم خانواده، تهران، دیدار، 1373.
- صادقی تهرانی، محمد ، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، 1408.
- طباطبائی، محمدحسین ، المیزان، قم، انتشارات اسلامی، 1385.
- طبری، فضل بن حسن، مجمع البیان، قم، ناصرخسرو، 1388.
- طوسی، محمد 1407، الخلاف، قم، جامعه مدرسین.
- __________ ، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390.
- عابدی، محمد، قبولی‌درفشان، سید محمدمهدی، سعیدی، امیر ، «موانع مسئولیت مدنی والدین دربرابر فرزندان»، وکیل مدافع، دوره 5، شماره 14، ص91 _ 105، 1394.
- عباسی، محمود، عباسیان، لادن ، «ایدز و مکانیسم‌های پایش و حمایت از حقوق بشر»، حقوق پزشکی، سال دوم، شماره پنجم، ص61، 1387.
- غدیری، ماهرو، نیک‌کار چنینجانی، طیبه، «گواهی سلامت پیش از ازدواج از منظر اسناد بین المللی حقوق بشر با تأکید برحقوق کودک»، خانواده‌پژوهی، سال چهاردهم، شماره 53، 1397.
- فاضل مقداد، جمال الدین ، تنقیح الرائع، قم، کتابخانه آیت‌الله المرعشی نجفی، بی‌تا.
- فنایی، ابوالقاسم، نوجوان، داوود، «نقش اخلاق درقانون‌گذاری از منظر فلسفه فقه و فلسفه حقوق»، حقوق تطبیقی، سال 15، شماره 2 (پیاپی 112)، ص269 _ 307، 1398.
- قاری‌سیدفاطمی، سیدمحمد ، «مبانی توجیهی _ اخلاقی حقوق بشرمعاصر»، تحقیقات حقوقی، شماره 36 و 35، ص111 _ 192، 1381.
- قرائتی، محسن ، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1390.
- قرشی‌بنایی، علی‌اکبر ، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1389.
- قطبی، میلاد، بهادری‌جهرمی، علی ، «محدودیت‌های آزادی دراصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره10، ص55 _ 80، 1395.
- کاتوزیان، ناصر ، قانون مدنی درنظم حقوقی کنونی، تهران، میزان، 1394.
- __________ ، حقوق مدنی (خانواده)، تهران، سهامی انتشار، 1385.
- __________ ، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران، سهامی انتشار، 1378.
- __________ ، مبانی حقوق عمومی، تهران، میزان، 1390.
- __________ ، فلسفه حقوق، تهران، سهامی انتشار، 1395.
- کتابی، احمد ، درآمدی بر اندیشه‌ها و نظریه‌های جمعیت‌شناسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429.
- مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی ، بحار الانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1404.
- محقق‌حلی، جعفر ، شرایع الاسلام، تهران، استقلال، 1408.
- محقق‌داماد، سیدمصطفی، حقوق خانواده، تهران، نشر علوم اسلامی، 1385.
- __________ ، تحلیل فقهی و حقوقی نکاح، قم، نشر علوم اسلامی، 1379.
- __________ ، قواعد فقهی بخش مدنی، تهران، سمت، 1380.
- معینی علمداری، جهانگیر ، «رابطه مصلحت عمومی و آزادی فردی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره77، شماره 816، ص151 _ 173، 1378.
- مکارم‌شیرازی، ناصر ، رساله توضیح المسائل با اضافات فراوان و استفتائات جدید، قم، قدس، شصت و پنجم، 1392.
- مفید، محمد بن علی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1410.
- موسوی‌رکنی، فاطمه‌سادات، موسوی‌رکنی، سیدهادی ، «حق حیات جنین نابهنجار از منظر اخلاق انسانی و منافع عمومی»، حقوق پزشکی، دوره هشتم، شماره 13، ص71 _ 114، 1393.
- میسر، محمدسید احمد ، الخلاق الاسرة المسلمة، امارت، دارالندی، 2001.
- مهتدی، عبدالعظیم ، آموزه‌هایی از اخلاق امام حسین؟ع؟، ترجمه غلامحسین انصاری، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل، 1389.
- نائینی، محمدحسین، منیة الطالب، تهران، المکتبه الرضویه، 1373.
- نیکخواه، رضا، علی عسگری، ابراهیم ، «نقش پنهان اخلاق درحقوق»، فصلنامه اخلاق زیستی، سال 5، شماره 15، ص11 _ 39، 1394.
- Liu,N. (1987). Wrongful: some of the problems. journal of medical ethics. P: 69 _ 73.
)