نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
2 استاد گروه حقوق، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، مدرس مدعو واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات ایران.
چکیده
«رانت»، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انحرافات اقتصادی در جوامع مختلف، به‌شدت در کندی روند توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی تأثیرگذار است. هدف این پژوهش، بررسی حکم «رانت اقتصادی»، از منظر فقهی است که تبعات گسترده‌ی اجتماعی دارد و تأثیرات آن بر اخلاقیات جامعه، امنیت، ثبات و آرامش جامعه و مردم قابل توجه است و خود آن، متأثر از وضع تربیت اقتصادی جامعه است. با تحلیل ادله ممنوعیت «رانت اقتصادی» و توجه به تأثیرات مخرب و آسیب‌های ناشی از آن در ابعاد مختلف اخلاقی و اجتماعی، لزوم ارائه روش‌ها و راهکارهای تربیتی، برای مواجهه صحیح با این مسأله روشن می‌شود. سؤال پژوهش حاضر، این است که حکم فقهی استفاده از «رانت اقتصادی» و رهیافت تربیتی، در مواجهه با آن چیست؟
روش پژوهش در این مقاله، از نوع «توصیفی و تحلیلی» است که با مراجعه به منابع فقهی و تحلیل ادله جهت استنباط حکم «رانت‌خواری» انجام می‌شود. ادله نقلی نظیر حرمت ظلم، حرمت أکل مال به باطل، حرمت إثم و عدوان و حرمت تبعیض بر عدم مشروعیت «رانت»، دلالت دارد. گسترش «رانت»، موجب اختلال در نظام زندگی اجتماعی و سیاسی، ایجاد فاصله طبقاتی و پایمال ساختن حقوق افراد است. راهکار مناسب جهت مقابله با مسأله «رانت‌خواری»، در بعد ایجابی ترویج آموزه‌های قرآنی، توسعه آگاهی نسبت به حقوق اجتماعی دیگران، تقویت تمایل به عدالت ورزی و تسهیل انجام و اصلاح رفتار اخلاقی و در بعد سلبی مبارزه با زمینه‌های انحراف، نظارت و بستن روزنه‌های شیوع فساد و جرم‌انگاری و مجازات انحرافات رانتی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Jurisprudential Study of "Rent-Seeking" in the Realm of Economic Education
نویسندگان [English]
- Hamid Sheykhi 1
- mohsen malek afzali 2
- Syed Alireza Hosseini 3
1 Ph.D student of Jurisprudence and Fundamentals of Law Department, Mahalat Branch, Islamic Azad University, Mahalat, Iran
2 Professor in Al-Mustafa InternationalProfessor of Law Department, Jamia Al-Mustafa Al-Alamiya University, Visiting Lecturer of Mahalat Unit, Islamic Azad University, Mahalat, Iran..niversity, Qom, Iran
3 Assistant Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Law Department, Mahalat Branch, Islamic Azad University, Mahalat, Iran.
چکیده [English]
"Rent-seeking" as one of the most important economic deviations in various societies has a significant impact on the slow pace of economic and social development and progress. The aim of this research is to study the jurisprudential ruling on "economic rent-seeking," which has widespread social implications and its effects on the ethics of society, security, stability, and peace of the community and people are significant, and it is itself influenced by the state of economic education in society. By analyzing the prohibition evidence of "economic rent-seeking" and paying attention to its destructive effects and damages in various ethical and social dimensions, the necessity of presenting educational methods and strategies to properly confront this issue becomes clear. The present research question is: What is the jurisprudential ruling on the use of "economic rent-seeking" and the educational approach to confront it? The research method in this article is of the "descriptive and analytical" type, which is done by referring to jurisprudential sources and analyzing the evidence to infer the ruling on "rent-seeking." Narrational evidence such as the prohibition of injustice, the prohibition of consuming unlawfully obtained wealth, the prohibition of sin and aggression, and the prohibition of discrimination indicate the illegitimacy of "rent-seeking." The spread of "rent-seeking" disrupts the social and political system, creates class differences, and violates the rights of individuals. The appropriate solution to counteracting "rent-seeking" involves promoting Quranic teachings, developing awareness of the social rights of others, strengthening the inclination towards justice, and facilitating the performance and correction of ethical behavior. In the negative aspect, it involves combating the roots of deviation, monitoring, and closing the loopholes of corruption and criminalization, and punishing rent-seeking deviations.
کلیدواژه‌ها [English]
- Jurisprudential ruling
- prohibition
- economic education
- rent-seeking
- criminalization
* قرآن کریم
* نهج‌البلاغه
- ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الأمالی، مترجم: محمدباقر کمره‌ای، کتابچی، 1390.
- ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، سوم، 1414ق.
- ادیب پور، مهدی و کرباسی زاده، سینا، «رانت نفتی و فساد در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال افریقا»، مدل‌سازی اقتصادی 12 (4): 47-72، 1397.
- اراکى، محمدعلی، کتاب البیع، قم، مؤسسه در راه حق، اول، 1415ق.
- اشجعی خامنه، مهدی و همکاران، «واکاوی مفهوم و قلمرو جرائم علیه عفت اقتصادی در رویکرد فقهی»، مطالعات فقه اقتصادی 2 (4): 78-92، 1399.
- افراسیابی صابر، خوئینی غفور؛ مجتهد سلیمانی، ابوالحسن، مبانی قانونی و اخلاقی جرم‌انگاری در حقوق کیفری ایران، ۱۳۹۸.
- اکبرآبادی اسماعیل، گرگین و همکاران، «خوانشی بر ابعاد اخلاقی و زوایای جرم‌شناختی رواج پدیده رانت‌خواری در جامعه»، اخلاق زیستی، 11 (36)، 1400.
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، دارالتعارف، ۱۴۲۱ ق.
- پارسا یار، محمدرضا، فرهنگ فرانسه – فارسی، تهران، فرهنگ معاصر سوم، 1399.
- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله مکارم، سلسله نشست‌های تفسیر موضوعی قرآن کریم، 1392/04/24. http://makarem. r/main.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۹ق.
- حرانی، ابن شعبه، تحف‌العقول عن آل‌الرسول، قم، چاپ علی‌اکبر غفاری، ۱۳۶۳ش.
- خامنه‌ای، سید علی حسینی، دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، 12/09/1379 (https://khl.ink/f/7670).
- خویى، سید ابوالقاسم موسوى، مصباح‌الفقاهة، بی‌تا.
- درویش‌نوری‌کلاکی، نسرین؛ عارف نیا، طیبه؛ سلیمی، طاهره، «چالش‌های رانت و فساد سیاسی برای جامعه مطلوب اسلامی با رویکردی به آرای امام خمینی»، رهیافت 15 (57): 125-142، 1400.
- دزفولى، مرتضى بن محمدامین انصارى، رسائل فقهیة، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم، اول، 1414ق.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن الکریم، دمشق، دارالقلم، 1412.
- شیرازى، ناصر مکارم، ربا و بانکدارى اسلامى، قم، اول، بی‌تا.
- صاحب بن عباد، کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، اول، 1414ق.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین نشر الاسلامی، نهم، 1383.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1408ق.
- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، اول، 1410 ق.
- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، 1413ق.
- عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت (، دوم، 1414 ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات اسوه، 1424ق.
- قمی، عباس، سفینة البحار، دار الاسوه، ۱۳۴۴ق.
- کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1368.
- معتمد لنگرودی، فاطمه و پرویش، محسن، «بررسی شاخصه‌های اقتصاد سالم و آرمانی در سیره علوی با تأکید برنامه پنجاه و سوم نهج‌البلاغه»، بصیرت و تربیت اسلامی، 16 (48): 151-175، 1398.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، 1374ش.
- ملک افضلی محسن و یزدان‌شناس منیره، «سوداگرایی و معنویت در اقتصاد اسلامی با رویکرد آیات‌الاحکامی قرآن کریم»، پژوهش‌های اخلاقی 5 (2)، 1393.
- می‌دری، احمد، «عدم تقارن اطلاعات منبع رانت»، راهبرد (سیاسی) 4: 43-62، 1373.
- یزدى، سید مصطفى محقق داماد، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران، دوازدهم، 1406 ق.
)