نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین
2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران
چکیده
توافق مذاهب اسلامی بر همه زمانی- مکانی بودن دین مبین اسلام، مقتضی استعداد پاسخ‌گویی ایشان در حوزه‌های مختلف اجتماعی بویژه امور مرتبط با آرامش و آسایش شهروندان است؛ زیرا ویژگی فرا شمولیتی مستلزم توانایی تامین ارائه راه حل و برنامه برای نیازهای طبیعی و فطری انسان‌ها است که از جمله مهمترین آنها حوزه سلامت روان و نشاط و شادابی روحی است لذا برخورد ایجابی اسلام و دعوت از مسلمانان به زیست شادمانه را می‌توان در تایید وجود چنین استعدادی به حساب آورد، هرچند ممکن است آیات ذم لهو و لعب موهم نفی رویکرد فوق و رادع نشاط و زیست شادمانه در نگاه ادله استنباط به نظر آید، این در حالی است که برخی ادله شرعی چنین دیدگاهی را تایید نمی‌کنند، براین اساس انطباق ملاکات عقلی و شرعی پذیرفته شده نزد فقهای مذاهب اسلامی می‌تواند تبیین کننده موضع مطلوب شارع در این خصوص باشد تا بتوان با تکیه بر آنها میان نشاط مطلوب و مورد تایید شارع با سایر مراتب آن تفاوت قایل شد؛ لذا ضروری است تا روشن گردد، نشاط مطلوب از منظر فقه اسلامی چیست و چه معیار و ملاکاتی دارد؟ بدین‌رو پژوهش حاضر با بهره‌گیری از ادله اجتهادی و شیوه‌های استنباط حکم، ابتدا حق برخورداری از نشاط را به عنوان حق شهروندی اثبات نموده، آنگاه از طریق ارائه ملاکات این حوزه، نوع مطلوب این برخورداری‌ها را از نگاه شرع مقدس تبیین نموده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Right to Cheerfulness and Happiness and the Criteria for Enjoying It According to the Two Branches of Faith
نویسنده [English]
- mahdi norian 1
1 Faculty member of the Faculty of Islamic Sciences and Research, Qazvin Imam Khomeini International University
2
چکیده [English]
The agreement of Muslim denominations on Islam being a religion of the all time and space suggests that the religion of Islam has the potential to respond to challenges in various social areas, especially matters related to the peace and comfort of citizens. Because the transcendent nature of the religion enables it to provide solutions and programs for the natural and innate needs of human beings, one of the most important of which is mental health and vivacity. The positive attitude of Islam and the invitation of Muslims to a happy life can be considered as confirming the existence of such a potential. Although the verses denouncing debauchery and vulgar entertainment may seem to negate the above approach and oppose vivacity and a happy life in the eyes of the reasons extracted from the Quran and Sunnah, some religious proofs do not support such a view. Accordingly, the conformity of the rational and religious criteria accepted by Muslim jurists can explain the favorite position of the Shari'ah in this regard, so that by relying on them, a distinction can be made between the vivacity desired and approved by the Shari'a and its other levels. Therefore, it is necessary to clarify, what is the desired vivacity, cheerfulness and happiness from the point of view of Islamic jurisprudence and what its criteria are. Therefore, the present study, using inferential arguments and methods, first proves the right to enjoy life as a citizenship right, then by presenting the criteria in this area, the enjoyments favored by Sharia has been explained.
کلیدواژه‌ها [English]
- citizenship rights
- responsibility
- cheerfulness
- happiness
- آقاجمال خوانساری، محمدبن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم. تهران، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش.
- ابراهیم بن موسی بن محمد اللخمی الشاطبی، الموافقات (الطبعة الاولی)، الخبر، دار ابن‌عفان، 1417ق.
- ابن الارزق اندلسی، محمد بن علی بن محمد، بدائع السلک فی طبائع الملک (الإصدار الاولی)، بغداد، وزارة الاعلام، [بی‌تا].
- ابن حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل (الطبعة الاولی) بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
- ابن عابدین دمشقی، محمد امین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار (الطبعة الثانیة)، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
- ابن قدامه، ابومحمد موفق الدین عبدالله بن احمد، المغنی لابن قدامة، قاهرة، مکتبة القاهرة، 1388ق.
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.
- __________ ، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1413ق.
- ابن‌شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول، ترجمه بهراد جعفری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1381ش.
- ابن‌شهرآشوب، رشیدالدین محمدبن علی، متشابه القرآن و مختلفه، قم، دارالبیدار للنشر، چاپ اول، 1369ق.
- ابن‌منظور، ابوالفضل، لسان العرب، ترجمه اصغرحکمت، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1414ق.
- ابی الحسین البصری، محمد بن علی بن الطیب، کتاب المعتمد فی اصول الفقه، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیةَ بدمشق، 1384.
- ابی عبدالله محمد بن یزید ابن‌ماجة، سنن ابن‌ماجة (الطبعة الاولی)، بیروت، دارالجیل، 1418ق.
- احمد السلامة القلیوبی، و احمد البرلسی عمیرة، حاشیتا قلیوبی و عمیرة، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
- احمد بن محمد ثعلبی، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی (الطبعة الاولی)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1422ق.
- احمدبن‌فارس، ابوالحسین، معجم مقائیس اللغة، قم، تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1404ق.
- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چاپ بیست و هفتم، 1386.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکرالاسلامی، چاپ نهم، 1428ق.
- __________ ، المکاسب، قم، چاپ کنگره، چاپ اول، 1415ق.
- آل بورنو أبو الحارث الغزی، محمد صدقی بن احمد بن محمد، الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیة (الطبعة الرابعة)، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1416ق.
- آلبانی، محمد ناصر الدین، صحیح الترغیب و الترهیب (الطبعة الاولی)، الریاض، مکتبة المعارف للنشر و التوزیع، 1421ق.
- بجنوردی، میرزا سیدحسن، القواعد الفقهیه (نسخه اول)، قم، نشر الهادی، 1419هـ.ق.
- بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعدالفقهیه، قم، نشرالهادی، چاپ اول، 1419ق.
- تبریزی، موسی بن جعفر، فرائدالاصول (مع حواشی اوثق الوسائل)، سماء قلم، قم، چاپ دوم، 1388ش.
- ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی (الطبعة الاولی)، قاهره، دارالحدیث، 1419ق.
- تمیمی، محمد بن حبان، روضة العقلاء و نزهة الفضلاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، [بی‌تا].
- تویرجی، محمد بن ابراهیم بن عبدالله، موسوعة الفقه الاسلامی (الطبعة الاولی)، بیروت، 1430ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تقریر تفسیر آیت‌الله جوادی آملی آیات 36 تا 37 سوره احزاب، (2/9/1392) http://taqrir.eshia.ir (دستیابی در 09/ 05/ 1397).
- حجازی، محمود، التفسیر الواضح (الطبعة العاشرة)، بیروت، دارلجیل، 1413ق.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد، الوصول الی کفایةالأصول، قم، دار الحکمه، چاپ سوم، 1426ق.
- حلی، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، 1425ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
- خرازی، سیدمحسن، عمدةالاصول، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1422ق.
- خمینی، سیدروح الله، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ره؟، چاپ دوازدهم، 1423ق.
- __________ ، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؟ره؟، چاپ اول، 1421ق.
- دارابی، محمدبن محمد، مقامات السالکین، نشر مرصاد، قم، چاپ اول، 1418ق.
- دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی المعروف بسنن الدارمی (الطبعة الاولی)، ریاض، دارالمغنی، 1412ق.
- درویش، محی‌الدین، اعراب القرآن الکریم وبیانه، حمص، الارشاد، چاپ چهارم، 1415ق.
- دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت، دارالفکر، [بی‌تا].
- دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسةآل البیت، چاپ اول، 1408ق.
- ذهبی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان بن قَایْماز، التمسک بالسنن والتحذیر من البدع (الطبعة السابعة والعشرون)، مدینة المنورة، الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، 1416/1417ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت _ دمشق، دارالعلم _ دارالشامیة، چاپ اول، 1412ق.
- زحیلی، وهبه بن مصطفی، الفقه الشافعی المیسر (الطبعة الثالثه)، دمشق، دارالفکر، 2008.
- _________ ، الفقه الاسلامی و ادلته (الطبعة الرابعة)، دمشق، دارالفکر، [بی‌تا].
- __________ ، التفسیر الوسیط (نسخه الاولی)، دمشق، دارالفکر، 1422ق.
- زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، المنثور فی القواعد الفقهیة (الإصدار الثانیة)، کویت، وزارت الاوقاف الکویتیة، 1405ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوماض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل (الطبعة الثالثة)، بیروت، دارالکتب العربی، 1407ق.
- زنجانی، عمید، فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم، 1421ق.
- سعدی، ابوجیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.
- سیف اللهی، سیف الله و سلیمانی، مهشید، «بررسی جامعه‌شناختی چالش‌های سنت‌گرایی و نوگرایی در ایران طی سال‌های 1378 _ 1388 (هـ. ش)، زنان استان چهارمحال و بختیاری»، مجله مطالعات علوم اجتماعی ایران، شماره 28، 1390، 24 _ 41.
- سیفی مازندرانی، علی‌اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الاساسیة، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1425ق.
- سیوطی، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور (نسخه اول)، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی؟ره؟، 1404ق.
- شاه‌پورجانی، سعید، «پیشرفت صنعتی جوامع و ارتباط آن با جرم»، قانون یار، شماره5، بهار1397، 119 _ 131.
- شوکانی الیمنی، محمد بن علی بن محمد بن عبدالله، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول (الطبعة الاولی)، دمشق، درالکتاب العربی، 1419ق.
- __________ ، فتح القدیر (الطبعة الاولی)، دمشق _ بیروت، دار ابن‌کثیر _ دارالکلم الطیب، 1414ق.
- شیرازی، سیدعبدالله، عمدة الوسائل فی الحاشیه علی الرسائل، مشهد، مؤسسة امیرالمؤمنین؟ع؟، چاپ چهارم، 1427ق.
- صافی، محمود، الجدول فی اعراب القران و صرفه و بیانه مع فوائد نحویه هامة، دمشق، دارالرشید، دمشق، چاپ چهارم، 1418ق.
- طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، چاپ پنجم، 1374ش.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ترجمه عزیز الله عطاردی قوچانی، تهران، عطارد، چاپ اول، 1374ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری) (نسخه اول)، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
- طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ اول، [بی‌تا].
- __________ ، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.
- عاملی، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، قم، مکتبةالمفید، چاپ اول، [بی‌تا].
- عاملی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410ق.
- عائض حسن الشیخ، ناصر بن علی، عقیدة اهل السنة و الجماعة فی الصحابة الکرام (الطبعة الثالثة)، الریاض، مکتبة الرشد، 1421ق.
- عبدالحمید بن هبة الله ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة لابن ابی الحدید (الطبعة الاولی)، قم، مکتبة آیة الله مرعشی النجفی، 1404ق.
- عبدالمنعم حنفی، موسوعة القرآن العظیم (الطبعة الاولی)، قاهره، مکتبة مدبولی، 2004م.
- عطافر، علی و نامدار جویمی، احسان، «ریشه‌یابی گرایش به تنوع طلبی در جامعه اسلامی و غربی»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره 105، تابستان1394، 177 _ 228.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، مبادی الوصول الی علم الاصول، قم، المطبعة العالمیة، چاپ اول، 1404ق.
- عمرانی، یحی بن ابی الخیر، البیان فی مذهب الامام الشافعی (الإصدار الاولی)، جدة، دار المنهاج، 1421ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، چاپ اول، 1380ق.
- غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، بیروت، شرکة دارالارقم بن ابی الارقم، [بی‌تا].
- فالکس، کیث، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، کویر، چاپ اول، 1381ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) (الطبعة الثالثه)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
- فیاض، محمد اسحاق، «نگاهی گذرا به مسئله اجتهاد»، فقه اهل‌بیت، شماره36، زمستان1382، 70 _ 99.
- فیاض حسین عاملی، حسن محمد، شرح الحلقة الثالثة، بیروت، شرکة المصطفی لإحیاء التراث، چاپ اول، 1428ق.
- قطب، سید، فی ظلال القرآن (الطبعة الخامسة والثلاثون)، بیروت، دارالشروق، 1425ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، 1363ش.
- کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1377.
- کراجکی، محمدبن علی، نزهة النواظر، ترجمه عباس قمی، تهران، اسلامیه، چاپ اول، [بی‌تا].
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
- __________ ، تحفةالاولیاء، ترجمه محمدعلی اردکانی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1388ش.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه وفقها، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم، 1421ق.
- گلزاری، محمود و یثربی، سید یحیی و صادقی جهانبان، محمود، «دین خاستگاه شادی‌های پایدار گفت‌وگو با آقایان: محمود گلزاری، سید یحیی یثربی، محمود صادقی جانبهان»، کتاب زنان، شماره13، 1380.
- ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد، الاحکام السلطانیة، قاهره، درالحدیث، [بی‌تا].
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعدفقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 1406ق.
- محمدی‌ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، چاپ دهم، 1389ش.
- مشکینی، میرزاعلی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، 1392ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، 1383ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیرالکاشف، قم، دارالکتب الاسلامی، چاپ اول، 1424ق.
- مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بماللنبی من الأحوال والأموال و الحفدة و المتاع، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، دائرةالمعارف فقه مقارن. قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب؟عهما؟، چاپ اول، 1427ق.
- میرازی قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الاصول، قم، احیاء الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1430ق.
- میرازی قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1413ق.
- نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1417ق.
- نهاوندی، محمد، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة مرکز الطباعة و النشر، چاپ اول، 1386ش.
- واسطی، محب‌الدین زبیدی حنفی، تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1414ق.
- وجدانی فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم، انتشارات سماء قلم، چاپ دوم، 1426ق.
- وزارت الاوقاف و الشئون الاسلامیة، الموسوعة الفقهیة الکویتیة (الطبعة الثانیة)، دارالسلاسل، کویت، 1404ق.
- هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران، مکتبة الاسلام، چاپ چهارم، 1400ق.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت؟عهم؟، قم، دائرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1426ق.
منابع انگلیسی
- The World Health Organization. who.int/mental_health. 2020. https: //www.who.int/mental_health/en (accessed 2020).
- Millei, ZSUZSA, and Rob Imre. "The Problem With Using the Concept of Citizenship in Early Years Policy." contemporary Issues in Early Childhood 10 (09 2009): 10.2304/ciec.2009.10.3.280.
- Mental health action plan 2013 _ 2020.World Health Organization, Geneva: WHO Document Production Services, 2013,7.
)