مطالعات فقه تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی جامعة المصطفی؟ص؟ العالمیة

2 دانش‌آموخته سطح 4 رشته فقه و معارف اسلامی گرایش تبلیغ جامعة العلوم

چکیده

از میان مسائل مهم در اجتماع که بر روابط خانواده حاکم و سبب استحکام بنیان‌های خانواده می‌شود مسئله تربیت کودکان است. لازمه پرورش کودک، مراعات نکته‌های بسیار ظریف، حساس و لطیف است. زیرا عدم توجه به اقتضائات رفتار با کودکان، سبب ظهور و بروز پیامدهای ناگوار در روند تربیت آن‌ها خواهد شد. در این میان یکی از موضوعاتی که طرح آن مهم می‌نماید، نگاه فقهی به تربیت کودک است، رویکردی که در آن بررسی بایدها و نبایدهای فقهی مربوط به سازکارهای تعامل مربیان و متربیان مد نظر است. ازاین‌رو، در این مقاله بر اساس روش استنادی و تحلیلی با تأکید بر روش استنباط فقهی، برخی از مهم‌ترین مسائل فقهی تربیت کودک کشف و استخراج شده است. برخی احکام و نتایج فقهی مربوط به تربیت کودک، را گزینش همسر صالح، تغذیه سالم، غذای حلال، رعایت مستحباتی مانند غسل کودک، گفتن اذان و اقامه، تحنّک کام کودک با تربت امام حسین‌؟ع؟، عقیقه کردن، انتخاب نام خوب، جدایی بستر کودکان از یکدیگر، حفظ طهارت و اقامه نماز کودک، تربیت جنسی، تکریم کودک، رعایت عدالت بین کودکان، وفای به عهد نسبت به کودک، محبت و مهرورزی محتوای اصلی مقاله را تشکیل می‌دهند.

تازه های تحقیق

برخی احکام و نتایج فقهی مربوط به تربیت کودک، را گزینش همسر صالح، تغذیه سالم، غذای حلال، رعایت مستحباتی مانند غسل کودک، گفتن اذان و اقامه، تحنّک کام کودک با تربت امام حسین‌؟ع؟، عقیقه کردن، انتخاب نام خوب، جدایی بستر کودکان از یکدیگر، حفظ طهارت و اقامه نماز کودک، تربیت جنسی، تکریم کودک، رعایت عدالت بین کودکان، وفای به عهد نسبت به کودک، محبت و مهرورزی محتوای اصلی مقاله را تشکیل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential study of child rearing from the perspective of narrations

نویسنده [English]

  • Yavar Reza Nagyvi 2

1

2 PhD student in Islamic jurisprudence and knowledge, tendency to propagate Mustafa University

چکیده [English]

One of the most important issues in society that governs family relationships and strengthens the foundations of the family is the issue of raising children. Raising a child requires observing very delicate, sensitive and delicate points. Because not paying attention to the requirements of dealing with children, will cause the emergence of adverse consequences in the process of their upbringing.
 

 






 





 
 
 






In this regard, one of the issues that the plan is important is the jurisprudential view of child rearing, an approach in which the study of the do's and don'ts of jurisprudence related to the mechanisms of interaction between educators and educators is considered. Therefore, in this article, based on the citation and analytical method, with emphasis on the method of jurisprudential inference, some of the most important jurisprudential issues of child rearing have been discovered and extracted.
 

 






 





 
 
 
Some jurisprudential rulings and results related to the upbringing of a child include choosing a righteous spouse, healthy nutrition, halal food, observing mustahabs such as ghusl of a child, saying the call to prayer and iqamah, refining the palate of a child with Imam Hussein's torment, making aqeeqah, choosing a good name, Separation of children's bed from each other, maintaining the purity and prayer of the child, sexual education, honoring the child, observing justice between children, fulfilling the covenant with the child, love and affection are the main content of the article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Child
  • Education
  • Duty
  • Jurisprudential ruling
  • Parents
1. ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدّین، عوالی اللئالی، انتشارات سید الشهداء؟ع؟، قم: 1405ق.
2. ابن‌اثیر جزری، النهایة فی غریب الحدیث، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم: چاپ چهارم، 1367ش.
3. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، التوحید (للصدوق)، بی‌نا، قم: چاپ اول، 1398ق.
4. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، بی‌نا، قم: چاپ دوم، 1413ق.
5. ابن‌بطریق حلی، یحیی بن حسن، العمدة، انتشارات اسلامی‌وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: 1407ق.
6. ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام، بی‌نا، قم: چاپ دوم، قم: 1385ق.
7. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ اول، 1410ق.
8. ابن‌سلامه، مسند شهاب، تحقیق حمدی عبدالحمید السفی، مؤسسه الرسالة، بیروت: چاپ دوم، بی‌تا.
9. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، انتشارات علامه، قم: 1379ش.
10. ابن‌عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، دارالفکر، بیروت: 1415ق.
11. ابن‌ماجه، محمد، مسند ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، دارالفکر، بیروت: بی‌تا.
12. ابن‌همام اسکافی، محمد بن همام بن سهیل، تکامل و طهارت روح، ترجمه التمحیص، بی‌نا، قم: چاپ اول، 1388ش.
13. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت: چاپ سوم، 1414ق.
14. ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم: چاپ اول، 1404ق.
15. اراکی، محمدعلی، کتاب البیع، مؤسسه در راه حق، قم: چاپ اول، 1415ق.
16. اصفهانی، حسین بن محمد راغب، مفردات ألفاظ القرآن، دارالعلم، بیروت: چاپ اول، 1412ق.
17. اعرافی، علیرضا و جواد ابراهیمی، «وظیفه خانواده در تربیت دینی فرزندان از منظر سیره»، دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات فقه تربیتی، قم: سال پنجم، شماره 11، 1398ش.
18. اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی (1)، مبانی و پیش فرض‌ها، انتشارات مؤسسه فرهنگی اشراق و عرفان، قم: 1391ش.
19. اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، مبانی و پیش فرض‌ها، انتشارات مؤسسه اشراق و عرفان، قم: چاپ دوم، 1393ش.
20. انصاری شیرازی، قدرت‌الله و همکاران، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، مرکز فقهی ائمه اطهار؟عهم؟، قم: چاپ اول، 1429ق.
21. آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، انتشارات سمت، تهران: چاپ سوم، 1387ش.
22. آملی، میرزا محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، بی‌نا، تهران: چاپ اول، 1380ش.
23. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر المحمودی، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت: چاپ اول، 1397ق.
24. بهایی، بهاءالدین محمد بن حسین و نظام‌الدین محمد بن الحسین فرشی ساوجی، جامع عباسی و تکمیل آن، منشورات فراهانی، تهران: 1319ق.
25. بیهقی، ابوبکر، السنن الکبری، دارالفکر، بیروت: بی‌تا.
26. جزری، ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم: چاپ اول، بی‌تا.
27. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح _ تاج اللغة و صحاح العربیة، دار العلم للملایین، بیروت: چاپ اول، 1419ق.
28. حجتی کرمانی، محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران: 1385ش.
29. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسه آل البیت قم، 1409ق.
30. حسینی‌زاده، سیدعلی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، چاپ سوم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1385ش.
31. حلی، احمد بن فهد، عدة الداعی، انتشارات دار الکتاب الاسلامی، قم: 1407ق.
32. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی)، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آل البیت‌؟عهم؟، قم: چاپ اول، 1388ش.
33. حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سیدالشهداء، قم: چاپ اول، 1407ق.
34. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، تصحیح گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، انتشارات اسلامی، قم: 1413ق.
35. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، مؤسسه آل‌البیت‌؟عهم؟، قم: چاپ اول، 1419ق.
36. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، رجال العلامة الحلی _ خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، منشورات المطبعة الحیدریة، نجف اشرف، چاپ دوم، 1381ق.
37. حلی، نجم‌الدین جعفر بن الحسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، مؤسسة إسماعیلیان، قم: 1408ق.
38. حلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، قم: 1405ق.
39. خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، مؤسسه دارالعلم، قم: چاپ اول، بی‌تا.
40. خوئی، سیدابوالقاسم، صراط النجاة، (مع حواشی شیخ جواد تبریزی)، محقق: موسی مفیدالدین عاصی، مکتب نشر المنتخب، قم: 1416ق.
41. خوئی، سیدابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، مؤسّسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، قم: 1417ق.
42. داوودی، محمد و سید علی حسینی‌زاده، سیره تربیتی پیامبر؟ص؟ و اهل بیت‌؟عهم؟، انتشارات سمت، تهران: چاپ اول، 1389ش.
43. دبس، موریس، مراحل تربیت، ترجمه علی محمد کاردان، اننشارات دانشگاه تهران، تهران: چاپ دهم، 1374ش.
44. رحیمیان، محمد حسن، رهبر، محمد تقی، اخلاق و تربیت اسلامی، انتشارات سمت، تهران: چاپ دوازدهم، 1385ش.
45. رضی، محمد بن حسین شریف، المجازات النبویة، دارالحدیث، قم: چاپ اول، 1422ق.
46. ری‌شهری، محمد، حکمت نامه پیامبر اعظم؟ص؟، انتشارات دارالحدیث. قم، چاپ اول، 1386ش.
47. سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، مکتب آیةالله السید السبزواری قم، 1413ق.
48. سرمد، غلامعلی، «رابطه ازدواج فامیلی با عقب‌ماندگی ذهنی کودکان»، ماهنامه اصلاح و تربیت، شماره13، 1374ش.
49. سروری، علی، ازدواج‌های فامیلی و بیماری‌های ژنتیکی کودکان، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، 1374ش.
50. سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم: 1404ق.
51. شبّر، سید عبدالله، طب الائمه‌؟عهم؟، دار الإرشاد، بیروت: چاپ سوم، 1428ق.
52. شبر، عبدالله، حق الیقین فی معرفة أصول الدین، انتشارات انوار الهدی، قم: چاپ دوم، 1424ق.
53. شجاعی، محمدصادق، بازی کودک در اسلام، انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، قم: چاپ اول، 1383ق.
54. شریدان، ماری دی، بازی در اوایل کودکی از تولد تا شش‌سالگی، ترجمه مهدی سهرابی و عزت خداشناس، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد، چاپ دوم، 1385ش.
55. شریف الرضی، محمد بن حسین، المجازات النبویة، بی‌نا، قم: چاپ اول، 1423ق.
56. شعیری، تاج‌الدین، جامع الاخبار، انتشارات رضی، قم: 1363ق.
57. شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، مؤسسه آل البیت‌؟عهم؟، قم: چاپ اول، 1419ق.
58. شهید اول، محمد بن مکی، أربع رسائل کلامیة، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم: چاپ اول، 1422ق.
59. شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، انتشارات کتابخانه اسلامیه، قم: 1363ش.
60. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التهذیب، دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1365ش.
61. صاحب بن عباد، کافی الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، عالم الکتاب، بیروت: چاپ اول، 1414ق.
62. طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: چاپ دوم، 1409ق.
63. طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الاوسط، تحقیق قسم التحقیق بدار الحرمین، دارالحرمین للطباعة و النشر، بیروت: 1995م.
64. طبرانی، أبوالقاسم سلیمان بن أحمد، المعجم الاوسط، تحقیق طارق بن عوض‌الله و عبدالمحسن بن إبراهیم، دارالحرمین، قاهره، 1415ق.
65. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، شریف رضی، قم: 1412ق.
66. طبری، محمد بن جریر، (1387ق)، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت: دار التراث، ]بی‌تا[.
67. طرقی، مجید و علی همت بناری و محمد قاسم رجایی، «بررسی فقهی بهداشت جسمی کودکان پیش از تولد»، مطالعات فقه تربیتی، دوره 5، شماره 10، ص77 _ 110، 1397ش.
68. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران: چاپ سوم، 1416ق.
69. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، الامالی، دار الثقافة، قم: چاپ اول، 1414ق.
70. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران: چاپ سوم، 1387ش.
71. عاملی، زین الدین بن علی، (شهید ثانی)، حقائق الإیمان مع رسالتی الاقتصاد و العدالة، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم: چاپ اول، 1409ق.
72. عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه معارف اسلامی، قم: چاپ اول، 1413ق.
73. عاملی، زین‌الدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تصحیح: سیدمحمد کلانتر، مکتبة الداوری، قم: 1410ق.
74. عبدالناصر، جمال، موسوعه فی الفقه الاسلامی، وزارت اوقاف، قاهره، 1428ق.
75. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارمی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران: 1359ق.
76. فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، انتشارات رضی، قم: بی‌تا.
77. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، مؤسسة دار الهجرة، قم: چاپ دوم، 1409ق.
78. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، دارالکتب العلمیه، بیروت: بی‌تا.
79. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، المحجة البیضاء، مؤسسة النشر الاسلامی، قم: 1417ق.
80. فیومی، احمد بن محمد مقری، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دار الرضی، قم: چاپ اول، ]بی‌تا[.
81. قضاعی، محمد بن سلامه، مسند شهاب، تحقیق حمدی عبدالحمید السفی، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الرسالة، [بی‌تا].
82. کاشانی، ملا محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تحقیق علی‌اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم: چاپ دوم، ]بی‌تا[.
83. کتابی، احمد، «زناشویی‌های خویشاوندی (همخون)، از دیدگاه اسلام»، فصلنامه جمعیت، شماره 41، 1381ش.
84. کرکی، محقق ثانی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت‌؟عهم؟، چاپ دوم، قم: 1414ق.
85. کشی، محمد بن عمر بن عبدالعزیز، رجال الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد، 1368ش.
86. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران: چاپ چهارم، 1407ق.
87. گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، انتشارات سمت، تهران: 1377ش.
88. متقی الهندی، کنزل العمال، تحقیق البکری الحیانی، موسسة الرسالة، بیروت: 1409ق.
89. مجلسی، محمدباقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم: چاپ اول، 1406ق.
90. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت: چاپ اول، 1410ق.
91. مشکینی، علی، اصطلاحات فقهی و اصولی، انتشارات الهادی، قم: چاپ ششم، 1416ق.
92. مصباح یزدی، محمدتقی، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، با همکاری گروه نویسندگان، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟ره؟، قم: چاپ دوم، 1391ش.
93. مصباح، علی و دیگران، روان‌شناسی رشد؛ با نگرش به منابع اسلامی، انتشارات سمت، تهران: چاپ اول، 1374ش.
94. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، تهران: چاپ اول، 1402ق.
95. مطهری، مرتضی، سیری در سیره نبوی، انتشارات صدرا، تهران: 1367ش.
96. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: [بی‌تا].
97. مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت؟عهم؟، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، قم: 1423ق.
98. موسوی، سید نقی، «پیشینه شناسی رویکرد فقهی به تربیت»، مطالعات فقه تربیتی، شماره 22 (ص71 _ 95)، 1393ش.
99. نباطی، أربع رسائل کلامیة، (با شرح علامه نباطی)، دفتر تبلیغات اسلامی قم، قم: چاپ اول، 1422ق.
100. نجاشی، احمد بن علی، رجال النّجاشی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
101. نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، [بی‌نا]، قم، چاپ اول، 1408ق.
102. واسطی، زبیدی، حنفی، محب الدین، سید محمد مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت: چاپ اول، 1414ق.
103. وحید خراسانی، حسین، تحقیق الأصول، مقرر: علی حسینی میلانی، بی‌نا، چاپ دوم، قم: 1418ق.
104. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، مجموعة ورّام، بی‌نا، قم: چاپ اول، 1410ق.
105. همت بناری، علی، نگرشی بر تعامل فقه و تربیت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟ره؟. قم، 1383ش.
106. یزدی، سید محمدکاظمف العروة الوثقی، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت: 1409ق.
107. یزدی، سید محمدکاظم، حاشیةالمکاسب، مؤسسه اسماعیلیان. قم، چاپ دوم، 1421ق.