مطالعات فقه تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه پیام نور'گرگان

2 گروه حقوق دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان _و گروه حقوق ندرسه علوم انسانی موسسه آموزشی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

در فقه اسلام و حقوق ایران، اصل بر شخصی بودن مسئولیت است (یزدانیان، 1394: 143) و قاعده فقهی «وزر» (شهید ثانی، 1414: 10/ 38 و 4/69) نیز مفید همین معنا است (محقق حلی، 1387: 4/ 426؛ محقق داماد، 1379: 4/163، حلی، 1407: 4/528؛ صیمری، 1420: 4/ 384؛ کرکی، 1414: 6/ 7). اصل شخصی بودن مسئولیت بدین معنا است که هیچ کس بار گناهان دیگری را به دوش نمی‌کشد و هر کس مسئول اعمال خویش است. با این همه، در فقه و حقوق، مواردی مشاهده می‌شود که ظاهراً از این اصل عدول شده است. مطابق ماده 7 قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339هرگاه والدین در نگه‌داری و مواظبت از کودک دچار تقصیر شوند، مسئول اعمال زیان‌بار کودک بوده و این مسئولیت بنا بر اطلاق این ماده، شامل افعال زیان‌بار کودک در فضای مجازی نیز می‌شود. یکی از مصادیق احراز تقصیر والدین، اثبات نقص تربیت کودک است. از نظر حقوقی، تربیت ناقص کودک، تقصیر تلقی شده و مسئولیت والدین را به دنبال دارد (صفایی، رحیمی، 1391، 295). در این مقاله، با روش تحلیلی توصیفی اثبات شده است که به سبب ماهیت خاص فضای مجازی، مسئولیت والدین می‌تواند حقیقتاً ناشی از فعل غیر تلقی شده و در برخی موارد و به‌رغم تقصیر ظاهری والدین، با تکیه بر محدودیت‌های وارد بر حق والدین نسبت به تربیت کودک، مانند رعایت حق تمامیت جسمانی، حریم خصوصی و آزادی عقیده و بیان کودک، والدین به سبب نقص در تربیت، مسئولیتی ندارند و به عدم تقصیر آن‌ها حکم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and legal study of parents' responsibility for the child's action in cyberspace

نویسندگان [English]

  • mohamaad gholamalizadeh 1
  • Abolfazl hessam 2

1

2 Department of Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Gorgan Branch _and Department of Human Rights Law, Al-Mustafa Al-Alamiyah Educational Institute

چکیده [English]

In Islamic jurisprudence and Iranian law, the principle is based on personal responsibility (Yazdanian, 1394: 143) and the jurisprudential rule of "minister" (Shahid Thani, 1414: 10/38 and 4/69) is also useful in this sense (Mohaghegh Hali, 1387 : 4/426; Mohaghegh Damad, 1379: 4/163, Hali, 1407: 4/528; Simari, 1420: 4/384; Karaki, 1414: 6/7). The principle of personal responsibility means that no one bears the burden of other sins and everyone is responsible for their own actions. However, in jurisprudence and law, there are cases that seem to have deviated from this principle. According to Article 7 of the Civil Liability Law adopted in 1339, whenever parents are at fault in the care and custody of the child, they are responsible for the harmful acts of the child and this responsibility, according to this article, includes harmful acts of the child in cyberspace.One example of parental guilt is proving the child's upbringing. From a legal point of view, incomplete upbringing of a child is considered a fault and entails the responsibility of parents (Safaei, Rahimi, 2012, 295). In this article, it has been proved by descriptive analytical method that due to the special nature of cyberspace, parental responsibility can really be the result of a non-perceived act and in some cases, despite the apparent fault of parents, relying on restrictions on parents' right to education. The child, such as respect for the right to physical integrity, privacy and freedom of opinion and expression of the child, parents are not responsible for the defect in upbringing and are judged not to be guilty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Defects in training
  • Fault
  • Internet
  • Right of privacy
  • The right to freedom of expression
منابع
1. ابن‌براج، عبدالعزیر طرابلسی، المهذّب، چاپ اول، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
2. ابن‌حمزه، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، چاپ اول، قم: مکتبه الخیام، 1408ق.
3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، 1414ق.
4. اسدی، لیلا سادات، «حریم خصوصی کودک و حق والدین بر تربیت»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال سیزدهم، شماره 50، 1388ش.
5. اعرافی، علیرضا، سید نقی موسوی، «تربیت اعتقادی فرزندان از منظر فقه»، کاوشی نو در فقه اسلامی»، سال بیستم، شماره 2، 1392ش.
6. اعرافی، علیرضا، جواد ابراهیمی، «روش‌های زمینه‌ساز تربیت اجتماعی فرزندان؛ حکم فقهی»، مطالعات فقه تربیتی، دوره 4، شماره 8، 1396ش.
7. افخمی اردکانی، محمد علی، «تبیین روش‌های تربیت اجتماعی در نهج البلاغه»، فصلنامه نهج‌البلاغه، شماره 21 _ 22، 1386ش.
8. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1343ش.
9. انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، چاپ دوم، قم: انتشارات الامام المنتظر، 1425ق.
10.انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام برگرفته از موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار؟عهم؟، 1391ش.
11.انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ اول، ج6، تهران: انتشارات سخن، 1381ش.
13.بدار لوک، ژوزه دزیل، لوک لامارش، روان‌شناسی اجتماعی، مترجم: حمزه گنجی، چاپ اول، تهران: نشر ساوالان، 1383ش.
14.بگدلی، علی، احسان علی‌اکبری بابوکانی، «بررسی فقهی و حقوقی ورود دولت به حریم خصوصی»، مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال ششم شماره 13، 1396ش.
15.پورعبدالله، کبری، فروغ‌السادات حسینی، محمدمهدی سیار، «گستره حق والدین بر تربیت کودک (مطالعه تطبیقی نظام حقوقی ایران با اسناد بین‌المللی»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 60، 1392ش.
16.جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ دوم، تهران: گنج دانش، 1381ش.
17.جوادی آملی، عبدالله، جامعه در قرآن، چاپ دوم، قم: مرکز نشراسراء، 1389ش.
18.جوهری، اسماعیل‌بن حماد، الصحاح، تاج‌اللغه و صحاح العربیه، چاپ سوم، بیروت: 1407ق.
19.حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، چاپ سیزدهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1385ش.
22.حسینی شیرازی، سید محمد، چاپ اول، قم: مؤسسه فکر الاسلامی، 1407ق.
24.حلی محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ش.
25.حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید، شرایع‌الاسلام فی مسائل حلال والحرام، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
28.حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
29.حلی، حسن بن یوسف، جامع‌المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، ج5، قم: مؤسسه آل البیت، 1414ق.
30.حلّی، جمال‌الدین، احمد بن محمد اسدی، المهذب البارع فی شرح‌المختصر النافع، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
32.خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعه امام خوئی، چاپ اول، قم: مؤسسه احیاء امام خوئی، 1418ق.
33.خوئی، سید ابولقاسم، مبانی تکمله المنهاج، چاپ اول، ج2، قم: مؤسسه احیاء آثار امام خوئی، 1422ق.
34.دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، چاپ سوم، تهران: نشر و تحقیقات ذکر، 1377ش.
35.راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالشامیه، 1412ق.
36.شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضه‌البهیه فی شرح لمعه‌الدمشقیه، چاپ اول، قم: داوری، 1410ق.
37.شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرایع‌الاسلام، چاپ اول، قم: مؤسسه معارف اسلامی، 1414ق.
38.صفایی، حسین؛ اسدالله امامی، حقوق خانواده (قرابت و نسب و آثار آن)، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1374ش.
39.صفایی، سیدحسین و سیدمرتضی قاسم‌زاده، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، چاپ بیست و پنجم، تهران: سمت، 1398ش.
40.صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، تعهدات و قراردادها، مؤسسه عالی حسابداری، 1351ش.
41.صیمری، الشیخ مفلح، غایه المرام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ اول، بیروت: دار الهادی، 1420ق.
42.طالبی طادی، بهنام، «بازخوانی مفهوم حریم خصوصی از منظر فقه امامیه»، پژوهشنامه فقه و نظام سازی عدالت، شماره 2، 1396.
43.طبابایی، سید علی، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1418ق.
44.طباطبائی، سید علی بن محمد علی بن ابی‌المعالی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدّلائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت، 1418ق.
45.طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام. چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
46.طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الخلاف فی الاحکام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
47.عبادی، شیرین، حقوق کودک: نگاهی به مسائل حقوقی کودکان در ایران، چاپ پنجم، ج1، تهران: کانون، 1387ش.
48.علیرضا اعرافی، فقه تربیتی، چاپ اول، ج1، قم: مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1391ش.
49.علی‌اکبری بابوکانی، احسان، تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق‌؟ع؟، 1391ش.
50.عمید زنجانی عباسعلی، فقه سیاسی، چاپ سوم، تهران: امیر کبیر، 1421ق.
51.فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: مؤسسه دارالهجره، چاپ دوم، 1414ق.
52.فیروزآبادی محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
53.کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشار، 1372ش.
54.__________ ، دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، چاپ ششم، تهران: میزان، 1387ش.
55.__________ ، دوره مقدماتی حقوق مدنی، وقایع حقوقی، چاپ هفتم، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1383ش.
56.کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1420ق.
57.کردنژاد، نسرین، «بررسی قاعده لا حرج و مستندات آن»، پژوهش‌های قرآنی میثاق، سال اول، شماره 1، 1394ش.
58.کرکی، نورالدین، جامع المقاصد، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
59.گروه علوم تربیتی مؤسسه ‌آموزشی و پژوهشی امام خمینی، مجموعه مقالات تربیتی، قم: مؤسسه امام خمینی، 1388ش.
60.گروه نویسندگان، تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر، چاپ اول، قم: مؤسسه امام خمینی، 1388ش.
61.گلپایگانی، سید محمدرضا، الدر المنضود فی احکام الحدود، چاپ اول، قم: دار القرآن الحکیم، 1412ق.
62.مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، وظایف والدین در تربیت فرزند، تهران: مؤسسه اشراق و عرفان، نسخه 4، 1391ش.
63.مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، چاپ ششم، قم: نشر الهادی، 1374ش.
64.مشهدی، علی، سجاد محمدلو، «مطالعه تطبیقی مفهوم و معیار حق حریم خصوصی؛ رویکرد عرفی و فرهنگی»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 20، شماره 2، 1395ش.
65.مصطفوی، حسن، التحقیق قی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386ش.
66.مطهری مرتضی، مجموعه آثار، چاپ اول، قم: صدرا، 1383ش.
67.مهدی‌زاده، حسین، «کاوشی در ریشه قرآنی واژه «تربیت» و پیامد معنایی آن»، معرفت، شماره 59، 1381ش.
68.نجفی، حامد، محمود صادقی، مرتضی شهبازی‌نیا، «مسئولیت نیابتی والدین، ناشی از نقض کپی‌رایت توسط کودکان (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و آمریکا)»، پژوهش‌حقوق خصوصی، شماره 27، 1398ش.
69.نجفی، حامد، محمود صادقی، مرتضی شهبازی‌نیا، «نقض نیابتی کپی‌رایت در حقوق ایران و آمریکا»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 23، شماره 2، 1398ش.
70.نجفی، شیخ محمدحسن، جواهرالکلام فی‌شرح شرایع‌الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1362ش.
منابع لاتین
1. Akash Khosla, (2014). Regulation of cyber Space a socio legal study with special reference to cyber law in India, THESIS FOR THE AWARD OF DEGREE OF DOCTOR OF PHILOSOPHY IN THE FACULTY OF LAW PANJAB UNIVERSITY, CHANDIGARH. Available at http//hdl.handle.net/10603/87594.
5. Parent, W. A., (1983). Privacy, Morality and the Law, (Vol 12) , (No 4) , Princeton University Press.
6. Pfaffenberger, B , (2000) Dictionary of computer terms. (6th ed). Chicago, Il, Webster’s New World Book.