نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی سطح چهار ومدرس حوزه علمیه خواهران، یزد، ایران
2 گروه علمی حقوق، مؤسسه علی علوم انسانی اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.
3 گروه علمی حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی یزد، ایران
چکیده
عدالت به‌معنای نهادن هر چیز در جایگاه خود، از والاترین ارزش‌های انسانی و اصلی‌ترین مبانی حقوق و اخلاق است که در تمام شئون زندگی از جمله خانواده، حضوری برجسته دارد. این پژوهش، با هدف بررسی ماهیت عدالت و کاربرد آن در خانواده، از منظر فقه اسلامی تلاش کرده است تا مفهوم عدالت را در چارچوب اخلاق و شریعت تحلیل کند. عدالت، به‌عنوان یک اصل اخلاقی و خصلتی حق‌طلبانه، محور احقاق حقوق و ماندگاری نظام خانواده است. در این راستا، مفهوم عدالت در خانواده به‌ویژه در زمینه مشکلات مربوط به رعایت عدالت میان همسران، تحلیل شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که از منظر فقه اسلامی، اجرای عدالت در روابط خانوادگی مستلزم رعایت حقوق مالی، عاطفی و اخلاقی اعضای خانواده است و عدل در چندهمسری نیازمند پایبندی به شرایطی خاص است که به‌دلیل پیچیدگی‌های اجتماعی و اخلاقی، تحقق آن با دشواری‌هایی همراه است. این مقاله، به‌روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده و به تقویت گفتمان عدالت‌محور در خانواده‌های اسلامی پرداخته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Nature of Justice and Its Applications in the Family
نویسندگان [English]
- Mansoura shakeri 1
- mohsen malek afzali 2
- Abu Dhar Sanae 3
1 Fourth-level student and instructor at the Women’s Seminary, Yazd, Iran
2 Department of Law, Islamic Human Sciences Institute, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Department of Law, Islamic Azad University, Yazd, Iran
چکیده [English]
Justice, defined as placing everything in its rightful place, is one of the highest human values and the fundamental basis of rights and ethics, prominently present in all aspects of life, including the family. This research aims to examine the nature of justice and its application in the family from an Islamic jurisprudential perspective, analyzing the concept of justice within the framework of ethics and Sharia. Justice, as a moral principle and a rightful characteristic, is central to the realization of rights and the sustainability of the family system. In this context, the concept of justice in the family, particularly regarding issues related to fairness among spouses, has been analyzed. The findings of this study indicate that, from an Islamic jurisprudential perspective, the implementation of justice in family relationships requires adherence to the financial, emotional, and ethical rights of family members. Furthermore, justice in polygamy necessitates adherence to specific conditions, which, due to social and ethical complexities, can be challenging to achieve. This article employs a descriptive-analytical method and contributes to strengthening the justice-oriented discourse in Islamic families.
کلیدواژه‌ها [English]
- justice
- polygamy
- family
- spousal relationships
- Islamic jurisprudence
* قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی.
* نهج البلاغه، شریف رضی. تصحیح: صبحی صالح. بی‌تا.
الف) کتاب
- ابن‌فارس، احمد (۱۴۰۴ق). معجم مقاییس اللغه، تصحیح: عبدالسلام محمد هارون. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- اردبیلی، احمد بن محد (بی‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. تحقیق: محمدباقر بهبودی. تهران: المکتبه الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه.
- انصارى زکریا، فتح الوهاب (1418ق). منشورات محمدعلى بیضون، دار الکتب العلمیه.
- جوادی آملی، عبدالله (1389ش). تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
- خوانسارى، سیداحمد (1405ق). جامع المدارک فى شرح مختصر النافع، تحقیق: علىاکبر غفارى، قم: اسماعیلیان.
- حر عاملی. محمد بن حسن (۱۳۷۴). وسائل الشیعه، تهران: مکتبه الاسلامیه.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1362ش). مفردات الفاظ قرآن و اخلاق، ترجمه: مصطفی رحیمی‌نیا. انتشارات مرتضوی.
- ----------------------- (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، محقق: صفوان عدنان داوودى، بیروت: دار الشامیه.
- رضى (بىتا). حقائق التأویل فى متشابه التنزیل، بیروت: دار المهاجر.
- سالاری‌فر، محمد‌رضا؛ شجاعی، محمد‌صادق؛ موسوی اصل، سید‌‌مهدی و محمد دولتخواه (1390ش). بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- شبیری زنجانى، سیدموسى (1419ق). کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشى راىپرداز.
- شیخ انصاری (1412ق). رسائل فقهیه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- شیخ طوسی (1343ش). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، ترجمه: محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
- صدر، حسن (بی‌تا)، حقوق زن در اسلام و اروپا، تهران: جاویدان.
- صدر، سیدمحمد (۱۴۲۰ق). ماوراء الفقه، مصحح: جعفرهادی دجیلی. بیروت: دار الاضواء.
- صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسداللّه (۱۳۷۶ش). مختصر حقوق خانواده، نشر بنیاد حقوق میزان.
- طباطبایی حائرى، سید على بن محمد (بی‌تا). ریاض المسائل. قم: مؤسسة آل البیتD.
- طباطبایى، محمدحسین (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- --------------- (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- طبرسى، فضل بن حسن (1412ق). مکارم الأخلاق، قم: الشریف الرضى.
- ---------------- (1415ق). مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الاعلمى.
- طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵ش). مجمع البحرین، تصحیح: سیداحمد حسینی اشکوری. تهران: مرتضوی.
- طوسى، محمد بن حسن (1414ق). الأمالی، قم: دار الثقافة.
- ---------------- (1388ق). المبسوط فى فقه الامامیة، تحقیق: محمدباقر بهبودی. تهران: المکتبه المرتضویه.
- ---------------- (1400ق). النهایة فى مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربى.
- ---------------- (1407ق). الخلاف، محقق: على خراسانى و دیگران. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- ---------------- (۱۴۰۹ق). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیر. مکتب اعلام اسلامی.
- ---------------- (بی‌تا). المبسوط فى فقه الامامیة، تصحیح: سیدمحمدتقى کشفى. تهران: المکتبة المرتضویة.
- عسکرى، ابوهلال (1412ق). الفروق اللغویة، قم: مؤسسه نشر اسلامى.
- علامه حلی (1388ق). تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویه.
- علامه حلی؛ محقق کرکی (1414ق). جامع المقاصد، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ق). کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی. قم: هجرت.
- فضل اللّه، محمدحسین (۱۳۸۴ش). اسلام، زن و جستاری تازه، ترجمه: مجید مرادی. قم: بوستان کتاب.
- فیض کاشانی، ملامحسن (۱۴۱۵ق). تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی. تهران: صدر.
- فیومی، احمد بن محمد (۱۴۱۴ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: هجرت.
- قرطبى، محمد بن احمد (1405ق). الجامع لاحکام القرآن، بیروت: مؤسسة التاریخ العربى.
- ---------------- (۱۳۶۴ش). الجامع لاحکام القرآن، تهران ناصر خسرو.
- قطب، سید بن قطب (1412ق). فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
- قطب، سیدمحمد (1352ش). عدالت اجتماعی در اسلام، تهران: انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1385ش). حقوق مدنی: خانواده، تهران.
- کاشانى، ابوبکر بن مسعود (1409ق). بدایع الصنایع فى ترتیب الشرایع، پاکستان: المکتبة الحبیبیه.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامی.
- کوکب، محمد (1398ش). عدالت به روایت مطهری، تهران: صدرا.
- مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- محقق حلی (بی‌تا). المختصر النافع، بیروت: دار الاضواء.
- محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن (بی‌تا). کفایة الأحکام، اصفهان: مهدوی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1376ش). اخلاق در قرآن، تحقیق و نگارش: محمّدحسین اسکندری. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی8.
- ----------------- (بی‌تا). پرسش‌ها و پاسخ‌ها، مؤسسه امام خمینی8.
- مطهری، مرتضی (1358ش). آشنایی با علوم اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
- ----------- (1372ش). مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
- ----------- (1374ش). عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
- ----------- (1378ش). یادداشت‌های استاد شهید مطهرى، تهران: صدرا.
- ----------- (1391ش). حقوق زن و مرد از دیدگاه اسلام؛ ازدواج موقت و تعدد زوجات، تهران: دبیرخانه بینش مطهر.
- ----------- (1397ش). عدالت از منظر امام علیG. تهران: انتشارات صدرا.
- مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- -------------- (1398ش). یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- -------------- (1371ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فى شرح شرایع الاسلام، محقق: عباس قوچانى و على آخوندى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
- نوری، حسین بن محمدتقی (1407ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: بی‌نا.
- نوری، محمد اسماعیل (۱۳۷۸ش). آشنایی با فقه، قم: احسن الحدیث.
ب: مقالات
- اشتری، بهناز (۱۳۸۳ش). نهاد چندهمسری؛ ضرورت‌های بازنگری، ماهنامه حقوق زنان، ش۲۴.
- امامی، مسعود (1392ش). رعایت عدالت در تعدد زوجات، مجله فقه، ش78، ص4-22.
- بشیریه، حسین (1371ش). میزگرد برابری و نابرابری. نامه فرهنگ، ش3، ص۴-۳۰.
- سرحدی‌نسب، نرجس خاتون (1397ش). راهبردهای نظام فقهی حقوقی خانواده در تحقق اصل عدالت، سومین همایش بین‌المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی همدان.
- شمس، خلیل؛ جعفری، محمدحسین (1394ش). عدالت حقوقی نسبت به زن در خانواده از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، دومین همایش ملی عدالت، اخلاق، فقه و حقوق میبد.
- فیروزی، مهدی؛ عظیمی، زهرا (1395ش). تناسب احکام با طبیعت و فطرت مبنایی برای عدالت در حقوق خانواده، مجله فقه، دوره 23، ش67، ص71-99.
- هزارجریبی، زهرا (1390ش). بررسی عدالت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن، مجله جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 22، ش3، ص41-62.
)