مطالعات فقه تربیتی - فهرست مقالات

بررسی نقش تربیتی حضور کودکان در مسجد از منظر فقه امامیه

یاسر تک فلاح؛ سعید کرمی

دوره 11، شماره 22 ، اسفند 1403، ، صفحه 275-300

https://doi.org/10.22034/mft.2025.19912.1400

چکیده

مسجد به عنوان مهم‌ترین پایگاه دینی مسلمانان، مکانی ارزشمند برای رشد معنوی تمامی اقشار جامعه است. با این وجود، تعداد قابل توجهی از فقها، به استناد روایات، به کراهت حضور کودکان در مسجد فتوا داده‌اند‌؛‌ ... بیشتر مسجد به عنوان مهم‌ترین پایگاه دینی مسلمانان، مکانی ارزشمند برای رشد معنوی تمامی اقشار جامعه است. با این وجود، تعداد قابل توجهی از فقها، به استناد روایات، به کراهت حضور کودکان در مسجد فتوا داده‌اند‌؛‌ ولی در مقابل، برخی دیگر از فقها این کراهت را، برای کودکانی با شرایطی خاص دانسته‌اند. برخی نیز، قائل به استحباب یا اولویت و یا رجحان آوردن معمول کودکان به مسجد شده اند. آیا شارع، مؤمنان را از آوردن کودکان به مسجد نهی کرده یا ورود آنها را همانند دیگران می‌داند؟ از آنجایی که عدم تحلیل و پاسخ صحیح به این‌گونه سؤالات، موجب معضلاتی در امر تربیت کودکان در مسجد شده و ممکن است به عنوان مستمسکی برای عدم حضور کودکان در مسجد استفاده شود، با مطالعه در منابع روایی و بررسی دیدگاه‌ها و ادله فقهای عظام و سیره عملی حضرات معصومان (علیهم السلام) با روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از ابزار کتابخانه‌ای، به تبیین ابهامات موجود پرداخته شده است. برخی از قرائن و شواهد حاکی است مراد روایات وارده، تنها کودکان غیرممیزی است که در مسجد قابل اعتماد نیستند. در سیره نیز هیچ گزارش و نشانه‌ای بر کراهت آوردن کودکان به مسجد به چشم نمی‌خورد‌؛‌ بلکه برعکس، گزارشات تاریخی مخالف دارد‌؛‌ لذا این دسته از گزارشات با روایات ناهیه ضعیف السند، وجه جمعی ندارد و استحباب یا اباحه آوردن کودکان به مسجد، بر کراهت ترجیح دارد.

هماهنگی و مدیریت کار گروهی در تربیت از دیدگاه فقه تربیتی

مهدی عزیزی؛ سید عنایت الله کاظمی؛ علیرضا اعرافی

دوره 11، شماره 21 ، شهریور 1403، ، صفحه 161-186

https://doi.org/10.22034/mft.2025.19029.1365

چکیده

امروزه بیشتر فعالیت‌های اجتماعی به‌صورت منسجم و سازمان‌دهی شده، در قالب کارگروهی و تشکیلاتی صورت می‌گیرد، چرا که پاسخ‌گویی به‌نیازهای متعدد و متکثر جامعه، مستلزم کار گروهی است. اقدامات فردی کارایی ... بیشتر امروزه بیشتر فعالیت‌های اجتماعی به‌صورت منسجم و سازمان‌دهی شده، در قالب کارگروهی و تشکیلاتی صورت می‌گیرد، چرا که پاسخ‌گویی به‌نیازهای متعدد و متکثر جامعه، مستلزم کار گروهی است. اقدامات فردی کارایی و اثربخشی لازم را ندارد یا کم اثر است. هرچند نسبت به‌تعلیم و تربیت، روی‌کرد غالب در ارتکازات و عرف، اقدامات فردی و معلم- شاگرد محور است، اما واقعیت این است که تحقق تربیت عمومی، مستلزم به‌کارگیری اقدامات منسجم گروهی، برنامه‌ریزی، هماهنگی و مدیریت آن است. به‌عبارت‌دیگر اثربخشی و کارایی اقدامات گروهی، خود نیازمند مدیریت صحیح و اصولی است. با این سخن، لازم است اصل اقدامات گروهی و مدیریت آن را به‌ساحت فقه تربیتی عرضه نمود تا حکم آن را معین سازد. بر این اساس، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که از دیدگاه فقه تربیتی، حکم اقدامات گروهی و مدیریت آن در عرصه تعلیم و تربیت چیست؟ مقاله پیش رو، تلاش دارد تا با روش اجتهادی و توصیف و تحلیل ادله نقلی، به‌پاسخ پرسش فوق دست یابد. از نتایج مهم پژوهش حاضر می‌توان به ‌«رجحان ایجاد هماهنگی میان عوامل تربیتی به‌دلیل هم‌افزایی و افزایش راندمان و اثربخشی اقدامات تربیتی، استحباب مشارکت‌جویی عمومی در تربیت، لزوم مدیریت عوامل تربیت بر پایه دلیل عقلایی» اشاره نمود.

وظیفه حکومت اسلامی در تربیت سیاسی جامعه از دیدگاه فقه امامیه

محمد لطیف مطهری

دوره 11، شماره 21 ، شهریور 1403، ، صفحه 265-290

https://doi.org/10.22034/mft.2025.19483.1384

چکیده

تربیت اسلامی ساحت‌های مختلفی دارد و تربیت سیاسی یکی از مهم‌ترین این ساحت‌ها است. یکی از عوامل تربیت در کنار خانواده و عالمان، حاکمان هستند. حکومت برای رشد مردم در ساحت‌های مختلف از جمله در زمینه ... بیشتر تربیت اسلامی ساحت‌های مختلفی دارد و تربیت سیاسی یکی از مهم‌ترین این ساحت‌ها است. یکی از عوامل تربیت در کنار خانواده و عالمان، حاکمان هستند. حکومت برای رشد مردم در ساحت‌های مختلف از جمله در زمینه رشد سیاسی می‌تواند سیاست‌های لازم را پیش‌بینی و طراحی کند و برای تحقق روند تربیت سیاسی، برنامه‌ریزی لازم را انجام دهد. با توجه به‌ویژگی حکومت در تسلط سیاسی بر امور مردم و مصالح حکومت اسلامی در مهیاساختن مردم برای همسو ساختن مردم و جلب هم‌کاری آن‌ها در تحقق اهداف عالی حکومت، تربیت سیاسی مردم از اولویت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اکنون پرسش این است که آیا از منظر فقهی حکومت اسلامی برای تربیت سیاسی مردم وظیفه دارد؟ حدود این مسئولیت چیست؟ این مقاله در قالب روش تحلیلی و اجتهادی و با طرح ادله فقهی اثبات می‌کند که یکی از وظیفه‏ الزامى حکومت اسلامی تربیت سیاسی جامعه است. در مجموع تربیت سیاسی جامعه امری راجح است که مطابق برخی ادله حکم آن الزامی کفایی و مطابق برخی ادله نیز واجب عینی و تعیینی است و از برخی ادله دیگر نیز حداقل استحباب آن قابل استفاده است. هم چنین اگر مقدمات و زمینه سازی‌هایی برای انجام «برنامه‌ریزی حکومت در تربیت سیاسی جامعه» حساب شوند انجام آن‌ها نیز بر حکومت اسلامی وظیفۀ الزامى خواهد بود.

تنبیه بدنی کودکان در تربیت عبادی؛ در میزان فقه

غلام مرتضی انصاری؛ مجید طرقی؛ ناصر نیکخو امیری

دوره 10، شماره 19 ، شهریور 1402، ، صفحه 109-133

https://doi.org/10.22034/mft.2023.14989.1252

چکیده

یکی از ابعاد مهم تربیت کودکان و نوجوانان، تربیت عبادی پیرامون پرورش روحیه بندگی خداوند در متربیان است. دین اسلام، والدین را مکلف نموده است تا فرزندان خویش را به خدا راهنمایی کنند، تعالیم دینی را به آنها ... بیشتر یکی از ابعاد مهم تربیت کودکان و نوجوانان، تربیت عبادی پیرامون پرورش روحیه بندگی خداوند در متربیان است. دین اسلام، والدین را مکلف نموده است تا فرزندان خویش را به خدا راهنمایی کنند، تعالیم دینی را به آنها بیاموزند و کودکان را با عبادات آشنا ساخته و عادت دهند. بنابراین، فلسفه آموزش و تمرین عبادات به فرزندان در دوره قبل از بلوغ، آمادگی پذیرش و تسهیل در انجام تکالیف شرعی و عبادی بعد از بلوغ است. تکلیف تربیتی مربیان به خصوص در تربیت عبادی کودکان باید با ملاحظه وظائف ایجابی و سلبی تربیتی روشن شود؛ اصل اولیه اسلامی مدارا و محبت به کودکان به خصوص درباره پرورش روحیه عبادی کودکان است؛ در مقابل آن، چگونگی تمسک به تنبیه بدنی و ضرب کودکان مطرح است؛ سؤال پژوهش حاضر این است که اگر کودکان با شیوه‎های ایجابی نظیر رفق و مدارا و تشویق، مبادرت به انجام تکلیف نکردند، قلمرو تمسک والدین یا مربیان به تنبیه بدنی در تربیت عبادی چیست؟روش پژوهش حاضر تحلیل ادله شرعی و استنباط احکام فقهی به شیوه متعارف فقهاست که با بررسی ادله موافق و مخالف تنبیه بدنی انجام می‎گیرد. از منظر اسلام، بدون تردید مدارا و عطوفت نسبت به متربی اولویت دارد و در شرایط خاص و با ملاحظه جوانب مختلف اعمال خشونت و تنبیه بدنی مجاز است؛ ولی تنبیه بدنی کودکان برای پیشگیری از آسیب‎هایی مثل پرخاشگری و کینه جویی و ...باید توأم با رعایت شرایط و ظرفیت کودکان پسر و دختر و نیز طی مراتب آموزش و هشدار و ...قبل از تنبیه باشد.

موانع اعتقادی حضانت در فقه اهل البیت  و دو مذهب حنفیه ومالکیه وآثار آن در تربیت فرزند

اسماعیل عبداللهی؛ خالد غفوری الحسنی

دوره 10، شماره 19 ، شهریور 1402، ، صفحه 161-185

https://doi.org/10.22034/mft.2023.15688.1276

چکیده

مسأله حضانت، از جمله مسایل مهم فقهی است که در کتب فقهی برخی ابعاد آن، مطرح شده است؛ حضانت موانعی نیز دارد؛ از جمله موانع اعتقادی حضانت، در فقه اهل‎بیت  و دو مذهب حنفیه و مالکیه که علیرغم اهمیت آن، کمترمورد ... بیشتر مسأله حضانت، از جمله مسایل مهم فقهی است که در کتب فقهی برخی ابعاد آن، مطرح شده است؛ حضانت موانعی نیز دارد؛ از جمله موانع اعتقادی حضانت، در فقه اهل‎بیت  و دو مذهب حنفیه و مالکیه که علیرغم اهمیت آن، کمترمورد توجه قرار گرفته است.مقصود از حضانت، ولایت بر کودک و مجنون به خاطر تربیت آنها و آن‎چیزهایی است که مربوط به مصلحت و حفظ آنهاست. هر فردی، صلاحیت عهده داری حضانت را ندارد؛ به‌طور کلی،برخی موانع حضانت شامل نداشتن اهلیت، انحرافات عقیدتی، انحرافات سلوکی و اخلاقی، مرض جسمی و نداشتن قدرت اقتصادی است. در این مقاله، سعی شده است موانع اعتقادی حضانت که با شکل‎گیری اصل نظام اعتقادات دینی کودکان ارتباط دارد، بررسی شود.رویکرد این مقاله، بررسی موانع حضانت ناشی از انحراف عقیدتی حاضن یعنی کفر و ارتداد به روش توصیفی و تحلیلی است که با مراجعه به نظریات وآراء فقهای مذهب اهل‎بیت  و دو مذهب حنفیه و مالکیه انجام می‎شود. طبق نتیجه این پژوهش، متصدیان تربیت در جامعه اسلامی، باید در این زمینه به مسئولیت خطیر خویش عمل کنند و نباید حضانت کودک به دست کافر و یا مرتد سپرده شود؛چرا که آثار شوم این دو انحراف عقیدتی، مستمراً در محضون باقی‎مانده، موجب انحراف در شکل‎گیری نظام اعتقادی، عاطفی و رفتاری کودک و در نهایت شقاوت فرد است که تبعات اجتماعی نیز، دارد.

انگیزه بخشی در زمینه پرورش عدالت از منظر فقه تربیتی

شجاعت علی؛ مجید طرقی؛ سید نقی موسوی

دوره 9، شماره 18 ، اسفند 1401، ، صفحه 7-28

https://doi.org/10.22034/mft.2023.14744.1245

چکیده

«انگیزه»، عاملی اســت که شخص را به انجام عمل، با میل و اراده خویش متمایل می‌سازد. معمولاً واژه انگیزش فرایندی است که موجب برانگیختگی، هدایت و احیای رفتار می‌شــود. از طرفی پرورش عدالت، یکی از اهداف ... بیشتر «انگیزه»، عاملی اســت که شخص را به انجام عمل، با میل و اراده خویش متمایل می‌سازد. معمولاً واژه انگیزش فرایندی است که موجب برانگیختگی، هدایت و احیای رفتار می‌شــود. از طرفی پرورش عدالت، یکی از اهداف بعثت انبیاء بوده و ایجاد انگیزه، نقش مهمی در گرایش افراد به ســوی عدالت دارد. در رابطه با «انگیزه‌بخشی در زمینه پرورش عدالت» پژوهش مستقلی صورت نگرفته است و آثار متعددی که درباره انگیزش نگاشته شده، اولاً: فاقد رویکرد فقهی بوده و حکم «انگیزه‌بخشی در زمینه عدالت» معین نشده است؛ ثانیاً: «روش‌های ایجاد انگیزه» نیز تبیین نشده است. هدف این مقاله، شناسایی حکم انگیزه‌بخشی و روش‌های ایجاد انگیزه در زمینه عدالت است. این پژوهش با روش تحلیل و اجتهاد بر مبنای قرآن و منابع روایی، به این نتایج دست یافته است: الف) بر اساس آیات قرآن اگر انگیزه لازم برای رعایت عدالت و پرورش آن در سطح جامعه نباشد، انگیزه‌بخشی واجب است و همه مکلفان، بایستی با ایجاد انگیزه، افراد جامعه را به سوی عدالت متمایل سازند. ب) در زمینه پرورش عدالت می‌توان به روش‌های انگیزه‌بخشی مانند موعظه، تشویق، انذار، تبشیر، امر و نهی تمسک جست. ج) با توجه به ادله قرآنی و روایی، حکم این روش‌ها استحباب است اما حکم به‌کارگیری روش «امر ونهی» الزامی است. لذا امر و نهی کردن به عدالت لازم و ضروری است. د) روش‌های انگیزه‌بخش حاکمان، سلاطین و همه مکلفان را شامل می‌شوند.

بررسی فقهی تربیت اقتصادی

حسین کارآمد؛ عبدالله انصاری

دوره 9، شماره 18 ، اسفند 1401، ، صفحه 165-192

https://doi.org/10.22034/mft.2023.14279.1235

چکیده

تربیت اقتصادی یکی از مسائل مهم آموزش و پرورش به شمار می‌رود و برای سلامت اقتصاد ملی هر جامعه‌ای حیاتی است. تربیت اقتصادی مبتنی بر مبانی فقهی، می‌تواند به رشد و سالم‌سازی اقتصادی یاری رسانده و گسترش ... بیشتر تربیت اقتصادی یکی از مسائل مهم آموزش و پرورش به شمار می‌رود و برای سلامت اقتصاد ملی هر جامعه‌ای حیاتی است. تربیت اقتصادی مبتنی بر مبانی فقهی، می‌تواند به رشد و سالم‌سازی اقتصادی یاری رسانده و گسترش عدالت اجتماعی و برخورداری عموم مردم از رفاه اقتصادی را در پی داشته باشد. بر این اساس، این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و به منظور بررسی فقهی تربیت اقتصادی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با تکیه بر مبانی فقهی می‌توان نوعی از تربیت اقتصادی ارائه داد که بایدها و نبایدهای رفتار اقتصادی مطابق با دیدگاه اسلام را تعیین ‌نماید. در منابع اسلامی، سه مؤلفه مهم اقتصادی شامل تولید، توزیع و مصرف مورد توجه قرار گرفته است که محور اصلی اقتصاد اسلامی را تشکیل می‌دهد. بر اساس این سه مؤلفه می‌توان از تربیت اقتصادی مطابق با دیدگاه اسلام سخن گفت و با توجه به منابع فقهی و آثار تربیتی اقدامات لازم را به عمل آورد. تربیت اقتصادی مطابق با مبانی فقهی اسلام از ویژگی‌های متمایزی برخوردار است. در اسلام تولید و معامله هر نوع کالا و خدماتی مجاز نیست. در منابع فقهی به تلاش جهت کسب حلال و پرهیز از معامله و کسب حرام تأکید فراوان شده است. به‌طورکلی، کالاها و خدمات در عرصه تولید، توزیع و مصرف به دو دسته مجاز و غیرمجاز تقسیم می‌شوند که باید در تربیت اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

مشروعیت یا تمرینیت عبادت کودکان از منظر فقهای شیعه و سنی

سید حکمت الله هاشمی پور؛ محمد حسن فاضل گلپایگانی؛ محمد ربانی خراسانی

دوره 8، شماره 16 ، اسفند 1400، ، صفحه 220-245

https://doi.org/10.22034/mft.2022.12862.1194

چکیده

پروردگار عالمیان وجود هریک از آحاد بشر را با مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها و استعدادهای بالقوه‌ سرشته است تا این ودایع شکوفا و به‌ نقطۀ کمال خود نایل آیند. فرایند «تربیت» عهده‌دار زمینه‌سازی برای این ... بیشتر

وظایف نگرشی زوجین نسبت به هم، از منظر فقه تربیتی

علی نقی فقیهی

دوره 8، شماره 15 ، شهریور 1400، ، صفحه 235-258

https://doi.org/10.22034/mft.2022.11518.1167

چکیده

فقه تربیتی، عهده‌دار وظایف جوارحی و جوانحی مکلفان در حیطه‌های تربیتی است. از وظایف تربیتی جوانحی، وظایف نگرشی است. مسئله این پژوهش، تبیین وظایف نگرشی تربیتی زوجین نسبت به هم، از منظر فقه است که با روش ... بیشتر

بررسی فقهی تربیت کودک از منظر روایات

یعقوبعلی برجی؛ یاور رضا نقوی

دوره 7، شماره 13 ، شهریور 1399، ، صفحه 107-132

https://doi.org/10.22034/mft.2020.5274

چکیده

از میان مسائل مهم در اجتماع که بر روابط خانواده حاکم و سبب استحکام بنیان‌های خانواده می‌شود مسئله تربیت کودکان است. لازمه پرورش کودک، مراعات نکته‌های بسیار ظریف، حساس و لطیف است. زیرا عدم توجه به اقتضائات ... بیشتر

تربیت و آموزش جنسی مرتبط با اعضای جنسی کودک در اسلام

احمد امامی راد؛ مریم مشهدی‌علی‌پور

دوره 7، شماره 13 ، شهریور 1399، ، صفحه 179-200

https://doi.org/10.22034/mft.2020.5277

چکیده

تربیت جنسی یکی از مهم‌ترین ساحت‌های تربیتی است. تعامل‌های تریبتی مرتبط با اعضای جنسی متربی از مهم‌ترین مسائل آن به شمار می‌رود. با توجه به امکان عدم اعتنای کافی به این امر در دوران کودکی، پژوهش حاضر ... بیشتر

بررسی فقهی _ تربیتی اشتغال زن

سید حسن عابدیان؛ صادق اخوان روشندل؛ عادل المزیعل

دوره 7، شماره 13 ، شهریور 1399، ، صفحه 271-295

https://doi.org/10.22034/mft.2020.5281

چکیده

یکی از مسائل مهم فقهی که با زندگی اجتماعی گره خورده است، اشتغال زن در بیرون و به‌تبع آن، اختلاط با مردان در محیط کار است. این موضوع علاوه بر فقه، فضای تربیت را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ زیرا کار زن در ... بیشتر یکی از مسائل مهم فقهی که با زندگی اجتماعی گره خورده است، اشتغال زن در بیرون و به‌تبع آن، اختلاط با مردان در محیط کار است. این موضوع علاوه بر فقه، فضای تربیت را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ زیرا کار زن در خارج از خانه، فرایند تربیت فرزندان را تحت‌الشعاع قرار داده و لطمات عاطفی و روانی به فرزندان وارد می‌سازد؛ ازاین‌رو ممکن است اساس تربیت خانوادگی که زن به‌عنوان «مادر» نقشی محوری آن را ایفا می‌کند، دستخوش تغییرات نامطلوب بنیادین شود.اسلام به‌طورکلی، اختلاط دو جنس مخالف _ درصورتی‌که همراه با خلوت مرد و زن نامحرم در فضایی که دیگری در آن نمی‌تواند رفت‌وآمد داشته باشد نباشد _ را منع نمی‌کند؛ ازاین‌رو به گمان برخی، لفظ اختلاط به معنای مزبور، اصطلاح جدیدی در فرهنگ اسلامی است. در مقابل برخی، اختلاط زن و مرد را به‌طور مطلق منع کرده و معتقدند بر اساس نصوص قرآنی و روایی، خروج زن از منزل و توقف در محل کار برای مدت طولانی، ممنوع است، زیرا معمولاً به اختلاط با نامحرمان منجر می‌گردد. نوشتار حاضر استنباط حکم فقهی اشتغال زن در فرض اختلاط با نامحرم و نیز اثرات تربیتی ناشی از کار زن در خارج از خانه را با روش تحقیق اجتهادی مورد بررسی قرار داده است. بررسی ادله، حاکی از آن است که مطلق اختلاط زن و مرد حرام نیست بلکه حرمت اختلاط بر فرض احتمال فتنه و وقوع در ورطه گناه، مترتب می‌گردد. همچنین اگر اشتغال زن، اثر سوئی در تربیت و رشد و تعالی کودکان به‌ویژه در سنین پایین داشته باشد، می‌توان به کراهت و در برخی مراتب به حرمت آن حکم نمود.

دوره 11 (1403)

دوره 10 (1402)

دوره 9 (1401)

دوره 8 (1400)

دوره 7 (1399)

دوره 6 (1398)

دوره 5 (1397)

دوره 4 (1396)

دوره 3 (1395)

دوره 2 (1394)

دوره 1 (1393)

دوره 04 (1388)

دوره 03 (1387)

دوره 02 (1386)

دوره 01 (1384)

موضوعات = احکام شرعی تربیت

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده